بازار، محله (تهران)
بازار، محلّه (تهران)
هستۀ اصلی شهر تهران در دورۀ صفویان و قدیمی‌ترین محله آن در پیرامون بازار تشکیل شده و محلۀ عودلاجان از شرق و سنگلج از غرب و تا حدودی شمال و جنوب آن توسعه یافته بودند. در دوران قاجار، محدودۀ آن از جنوب، اواخر بازار عباس‌آباد، شرق و غرب خیابان‌های سیروس و سیدناصرالدین و از شمال خیابان بوذرجمهری (پانزده خرداد کنونی) بود. از طریق دروازه‌های حضرت عبدالعظیم و دروازه‌غار (میدان هرندی کنونی) با خارج از حصار شهر ارتباط داشت. به پنج پاتوق تقسیم می‌شد و بیست آب‌انبار، دو یخچال، دوازده حمام، چندین تیمچه، بازارچه و بازار ازجمله بازارچۀ ظل‌السلطانی و بازار امیر وجیه‌السلطنه در آن بود. خانۀ وزیرمختار انگلستان، خانۀ امیرکبیر، مدرسۀ دارالشفاء، مدرسۀ چال، و ضرابخانه از بناهای مهم محلۀ بازار بودند. در فاصلۀ دروازۀ حضرت عبدالعظیم و خانۀ وزیرمختار، در شمال خیابان مولوی امروزی، چال عظیمی بود که زنبورک‌خانه در آن مستقر بود و به آن گود زنبورک‌خانه می‌گفتند.
بخش‌های اصلی محلۀ بازار، محله‌های خلج‌ها و پاچنار، چال سیلابی و بیرون دروازه بود که به چندین کوچه و گذر ازجمله کوچۀ غریبان، گذر تکیۀ نوروز خان، گذر حمام چال، کوچۀ ارامنه، کوچۀ کمیسری، گذر فیلخانه، میان گود و میدان تخته‌پل (سبزه‌میدان) تقسیم می‌شدند. بقعۀ امامزادۀ زید از دورۀ صفویان، بقعۀ هفت‌تنان، مسجد جامع یا جمعه یا جامعه (از قرن ۹ق) و مسجدهای شاه و سیدعزیزالله از دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، و مسجد و مدرسه شیخ عبدالحسین (قرن ۱۳ق)، آثار تاریخی محلۀ بازار قدیم‌اند. بخشی از بقعۀ امامزاده زید در اواخر دورۀ رضاشاه پهلوی به دبستان حافظ تبدیل شد. از مدرسه‌های دیگر محلۀ بازار، مدرسۀ ثروت بود که بعدها به قریب تغییرنام داد.