دولاب، محله
دولاب، محلّۀ
واقع در جنوب شرقی تهران. از قریه‌های رِی باستان بود. در منابع قرن‌های ۳ و ۴ق از آن یاد شده است. شاهان ایران هنگام سفر به ری، در دولاب اقامت می‌کردند. در دورۀ سلجوقیان دروازه‌ای داشت که قرن‌ها بعد، در دورۀ پهلوی، پل کارخانۀ سیمان شهر ری در محل آن بنا شد. در دورۀ صفویان، در محلِ بازارچۀ نایب‌السلطنه امروزی دروازه‌ای برای دولاب احداث شد و محله‌ای بنا شد که در دورۀ قاجار و پهلوی به دروازۀ دولاب شهرت داشت. در دروازۀ دولاب خانقاه درویشی بود که پس از مرگ او تبدیل به قهوه‌خانه و محل استعمال بنگ و حشیش و به خرابات معروف شد. این نام هنوز به آن منطقه اطلاق می‌شود. ناصرالدین‌شاه قاجار، قصری به نام فیروزه در دامنۀ کوه سه‌پایه در شرق دولاب بنا کرد که در دورۀ رضاشاه محوطۀ آن به گورستان زردشتیان تهران و ساختمان قصر به باشگاه و محل برگزاری مراسم مذهبی آنان اختصاص یافت. از دیدنی‌های دولاب، باغ زیبا و مصفای محمدابراهیم‌خان سهام‌الدوله بود که سراسر گل نرگس بود. سبزی‌کاری‌ها و جالیزکاری‌های دولاب تا اواسط دورۀ محمدرضاشاه گردشگاه مردم بود. بقعه‌های چهل تن متعلق به پیش از دورۀ صفویان، سیده ملکه خاتون از دورۀ آل بویه، برج طغرل، و امامزاده اهل بن علی یا امامزاده گل زرد، از بناهای تاریخی دولاب‌اند. پارک بزرگ فداییان اسلام در محلۀ دولاب است. بزرگراه آهنگ آن را از سلیمانیه جدا می‌کند و در میدان خراسان با خیابان هفده شهریور تقاطع دارد. دولاب محرّف کلمۀ «دَلْوآب» است که در گذشته به آبادی‌هایی که با دلو از چاه مشروب می‌شدند، اطلاق می‌شد. بعضی معتقدند که دولاب تغییرشکل‌یافتۀ کلمه «تول آب» به‌معنی گل‌آلود است، زیرا آب‌هایی که از قدیم دولاب را مشروب می‌کردند، از دره‌های دارآباد و پس‌قلعه جاری می‌شوند و زمین رُسی مسیر آن‌ها آب را گل‌آلود و تیره می‌کردند.