دولت، محله
دولت، محلّۀ
پس از توسعۀ شهر تهران در ۱۲۸۴ق، در دورۀ ناصرالدین‌شاه قاجار، به‌وجود آمد و شمال شهر تهران به‌شمار می‌رفت. به‌علت گسترش از دروازه دولت قدیم در شمال میدان توپخانه (میدان امام خمینی کنونی)، دولت نام گرفته بود. در شرق تا دوشان‌تپه و در غرب تا یوسف‌آباد (حافظ کنونی) وسعت داشت. دروازه‌های باغ‌شاه (میدان حرّ)، یوسف‌آباد (چهارراه کالج)، دولت (تقاطع خیابان‌های سعدی و انقلاب)، شمیران (خیابان بهارستان) و دوشان‌تپه (میدان شهدا) آن را به خارج شهر مرتبط می‌کردند. محله‌ای اعیان‌نشین بود و باغ‌های مشهور و مجلل تهران مانند بهارستان، نگارستان، نظامیه، مسعودیه، لاله‌زار و پارک‌های اتابک و امین‌الدوله در محدودۀ آن قرار داشتند. ساختمان‌های دولتی قزاقخانه، پستخانه، مدرسۀ نظام، تلگرافخانه، مدرسۀ دارالفنون و سربازخانۀ آقا، همچنین مقبره و تکیۀ مخبرالدوله و سفارتخانه‌های انگلستان، آلمان، عثمانی، هلند و اتریش نیز در محلۀ دولت واقع شده بودند. به دَه پاتوق تقسیم شده بود و هشت یخچال، ۳۸ حمام، دو مدرسۀ دولتی و سه گورستان داشت که یکی از آن‌ها متعلق به کلیمی‌ها بود. بیشتر اروپاییان مقیم تهران ساکن محلۀ دولت بودند و اولین هتل‌ها و رستوران‌ها و مغازه‌های مدرن تهران در آن محله ساخته شده بودند. کوچه‌های خانم‌بزرگ، سقاباشی، سرداری، و خیابان‌های پروتستانی‌ها، نصیر‌السلطنه، علاءالدوله (فردوسی)، لاله‌زار، دوشان‌تپه (ژاله)، چراغ گاز (امیرکبیر)، ناصریه (ناصرخسرو)، عین‌الدوله (ایران)، لختی (سعدی)، واگنخانه (اکباتان) و بعدها قوام‌‌السلطنه از تقسیمات محلۀ دولت بودند.