نیر تبریزی، محمدتقی (تبریز ۱۲۴۷ـ همان جا ۱۳۱۲ق)

نَیِّر تبریزی، محمدتقی (تبریز ۱۲۴۷ـ همان‌جا ۱۳۱۲ق)

(با نام اصلی: محمد تقی ممقانی، و نیز: میرزا محمد تقی مامقانی تبریزی؛ مشهور به حجه‌الاسلام و متخلص به نیر)
فقیه، محدث، ادیب، شاعر و خوشنویس ایرانی، متولد تبریز که از بزرگان فرقۀ شیخیه در آذربایجان بود.

از 16 سالگی به مدت 5 سال، مقدمات علوم را در تبریز و خدمت پدرش (آخوند ملا محمد ممقانی، از شاگردان شیخ احمد احسایی) و همچنین عدۀ دیگری از اساتید فرا گرفت. پس از فوت پدر، در ۲۲سالگی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف رفت و از محضر بزرگان آن‌جا بهره جست. مدت‌ها مقیم آن‌جا بود و به درجۀ اجتهاد رسید. سپس، به زادگاهش برگشت. در آن هنگام، برادر بزرگش (میرزا حسین) در قید حیات و مرجع شیخیه بود. با وجود این، پس از ورودش به تبریز، امامت مسجد حجه‌الاسلام به او محول شد و آن جا نماز جماعت برپا کرد.

او از نخستین کسانی بود که به‌همراه پدرش بر مسلک علی‌محمد باب ردّیه نوشت.

به سه زبان فارسی، عربی و ترکی شعر می‌گفت. مرثیه‌هایی که برای ائمه سروده، در میان مردم پرآوازه است.

در نوشتن خطوط مختلف همچون ثلث، شکسته، نستعلیق و دیگر انواع خط استاد و از خوشنویس‌های چیره‌دست زمان خودش بود.

از آثارش: مثنوی آتشکده در مراثی (تهران، ۱۳۱۵ق)؛ لآلی منظومه در قصاید و قطعات و مراثی و مدایح در بحور و اوزان مختلف (تبریز، ۱۳۲۲ق)؛ لآلی منثوره (تبریز، ۱۳۰۹ق)؛ مفاتیح‌الغیب (تبریز، بی‌تا)؛ تفسیر آیۀ و ما خلقت الجن و الانس (تبریز، بی‌تا)؛ صحیفةالابرار فی مناقب العترةالاطهار (تبریز، ۱۳۱۹ق)؛ رساله‌ای در علم امامت که همراه با رسالۀ شقشقیه در یک جلد چاپ شده‌ است (تبریز، ۱۲۸۶ق)؛ دیوان غزلیات که قسمت عمدۀ به آن فارسی و تعدادی عربی و دو سه قطعه نیز به ترکی است؛ شرح حدیث اناالنقطه؛ نصرت الحق؛ کشف السبحات؛ الفیه‌ای به‌نام فسوةالفصیل که ۵۰۰ بیت آن سرودۀ میرزامحمد طسوجی است.

فردی با نام اسماعیل و معروف به میرزا بزرگ علی آبادی که او نیز متخلص به نیر و از شعرای معاصر او بود، اشعاری بی‌مایه و سست داشت و نباید این دو را با هم اشتباه گرفت.

پس از مرگش، جز خانه‌ای مسکونی هیچ چیزی نداشت. کتابخانۀ شخصی‌اش که شامل نسخ خطی ممتاز بود نیز پخش و پراکنده شد.

جسدش را از تبریز به نجف اشرف منتقل کردند و آن‌جا به خاک سپردند.