خیابانی، محمد (خامنه ۱۲۵۸ـ تبریز ۱۲۹۹ش)

محمد خیابانی;
زادروز	خامنه ۱۲۵۸ش;
درگذشت	تبریز ۱۲۹۹ش
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	روحانی و دولتمرد
آثار	مجموعه ای از نطق های شیخ محمد خیابانی (تهران، ۱۳۲۳ش)
گروه مقاله	انقلاب ها و انقلابیون، تاریخ ایران

خیابانی، محمّد (خامنه ۱۲۵۸ـ تبریز ۱۲۹۹ش)

روحانی انقلابی و نمایندۀ مجلس شورای ملی ایران و آزادی‌خواه در اواخر دورۀ قاجار. نزد حاج میرزاحسن مجتهد تبریزی و حاج میرزا ابوالحسن اَنْگَجی درس خواند و نجوم و ریاضیات را آموخت و با فلسفه و کلام و علوم طبیعی و تاریخ و ادبیات نیز آشنا شد. پس از بمباران مجلس و تعطیل‌شدن موقت مشروطیت، خیابانی، که از فعالان انجمن ایالتی آذربایجان بود، ستارخان را در مبارزۀ ضد استبدادی‌اش یاری کرد. وی در دومین دورۀ مجلس شورای ملی نمایندۀ مردم تبریز شد و در آن دوره با پایمردی او و سیدحسن مدرس، مجلس اولتیماتوم ۱۳۲۹ق روسیه را رد کرد. با فروپاشی امپراتوری روسیۀ تزاری در ۱۳۳۵ق، خیابانی با کمک دموکرات‌ها کنفرانس ایالتی آذربایجان را برگزار و روزنامۀ تجدّد را منتشر کرد. وی در چهارمین دورۀ مجلس شورای ملی نمایندۀ اول مردم آذربایجان شد، اما در مجلس حضور نیافت. در اعتراض به قرارداد ۱۹۱۹ علیه حکومت مرکزی قیام کرد و تبریز را تقریباً شش ماه تحت سلطۀ حزب دموکرات ملی آذربایجان درآورد و با میرزا کوچک جنگلی نیز ارتباط برقرار کرد. مأموران دولتی به دستور حاج مخبرالسلطنۀ هدایت، حاکم آذربایجان، در دولت مشیرالدوله او را به‌طرز فجیعی به‌‌قتل رساندند و پیکرش در گورستان سید حمزۀ تبریز به‌خاک سپرده شد. سخنرانی‌های او با نام مجموعه‌ای از نطق‌های شیخ محمد خیابانی (تهران، ۱۳۲۳ش) به‌چاپ رسیده است.