بارزانی ، ملامصطفی (بارزان ۱۹۰۳ـ امریکا ۱۹۷۹)
بارِزانی، مُلّامصطفی (بارزان ۱۹۰۳ـ امریکا ۱۹۷۹)
رهبـر کـردهـای عـراق، فرزند شیخ محمد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش گذراند. سپس چـهار سال به تحصیلات علوم قدیمه پرداخت. پس از تبعیدِ برادرش، شیخ احمد، رهبر مبارزات بارزانی‌ها، همراه سایر برادرانش، خود را به دولت عراق تسلیم کردند و به سلیمانیه تبعید شد. در ۱۹۴۳ از آن‌جا گریخت و با پیوستن به بارزانی‌ها به گردآوری قوا پرداخت. با گسترش نفوذ انگلیس در نواحی نفت‌‌خیز شمال عراق، به همراه مریدانش، حملات ایذایی و تهاجمی خود را به تأسیسات دولتی افزایش داد. در ۱۹۴۵ بایاری هم‌رزمانش، سازمانی سیاسی به نام «جمعیت آزادی» را با هدف آزادسازی و خودمختاری کردستان عراق بنیاد نهاد. سال بعد به رهبری «حزب دموکرات کردستان عراق» برگزیده شد. پس از تشکیل حکومت جمهوری کردستان ایران، به رهبری قاضی محمد، به فرماندهی کل نیروهای مسلح جمهوری کردستان انتخاب گردید، اما دیری نگذشت که این تشکیلات با قطع حمایت سیاسی شوروی و همچنین همراهی سه کشور عراق و ایران و ترکیه در مقابله با مبارزان کرد متلاشی شد و بارزانی‌ها به شوروی پناهنده شدند. ملامصطفی نیز در این واقعه به قهرمان ملی کردهای عراق بدل گردید. سپس دوازده سال در روسیه ماند و زبان روسی را فراگرفت و در رشته‌های اقتصاد، جغرافیا، و علوم ادامۀ تحصیل داد. پس از کودتای عبدالکریم قاسم (۱۳۳۷ش) به عراق بازگشت و مورد استقبال قرار گرفت. همراه سایر بارزانی‌ها، با استفاده از شرایط مساعد پیش‌آمده، در بازسازی و عمران منطقه و تحکیم قدرت خود، به اقدامات گوناگونی دست زد. سال بعد، با آشکارشدن اختلاف‌نظر بین آن‌ها و دولت عراق، قاسم سیاست مخالفت با کردها را در پیش گرفت و ملامصطفی نیز سر به شورش برداشت و به روش‌های گوناگون توجه محافل سیاسی را به اوضاع داخلی عراق جلب کرد و توانست پس از دو سال توافق‌نامۀ آتش‌بس را امضا کند (۱۹۶۳). اما هیچ‌کدام از دولت‌های پس از قاسم به تفاهمِ پایداری با او نرسید. پس از به‌قدرت‌رسیدن حکومت بعثِ متمایل به شوروی در عراق (۱۳۴۷ش)، سرکوب کردها آغاز شد و ملا مصطفی با حمایت سیاسی و نظامی امریکا، اسرائیل، و ایران، به نبرد با رژیم عراق پرداخت. دولت عراق با اطلاع از این حمایت، سیاست آشتی در پیش گرفت و در مذاکرات ملا مصطفی با صدام حسین، وی به نتایج مطلوبی ازجمله خودمختاری کردستان عراق رسید و امتیازاتی به‌دست آورد. اما این وضع دوام نداشت و او طی سفری مخفیانه به تهران، با کیسینجر، وزیر خارجه امریکا، دیدار کرد و قول حمایت و کمک از آن دولت گرفت. در این دوره، کردهای عراق به مثابۀ ابزاری در دست دولت وقت ایران، برای مهار سیاست‌های دولت بعثی عمل می‌کردند، پس از شش سال، با امضای قرارداد الجزایر (۱۹۷۵) میان ایران و عراق، دو کشور به اختلافات خود پایان دادند و ایران نیز از حمایت نظامی کردها، خودداری کرد. به دنبال آن، ملامصطفی همراه با جمعی از بستگان و یارانش به ایران پناهنده شدند و پس از مدتی به امریکا رفت و در ویرجینیا ساکن گردید. او در آن‌جا اجازۀ فعالیت آزاد سیاسی، حضور در مجامع سیاسی و تماس با هوادارنش را نداشت. سرانجام براثر سرطان ریه درگذشت. جنازۀ وی را بر فراز تپه‌ای مشرف بر سه کشور ایران، ترکیه و عراق دفن کردند.