دیلتای، ویلهلم (۱۸۳۳ـ۱۹۱۱)
دیلْتای، ویلْهِلم (۱۸۳۳ـ۱۹۱۱)(Dilthey, Wilhelm)
فیلسوف، منتقد ادبی و مورخ آلمانــی. در دانشــگاه‌های مختلفی به تدریس پرداخت و در ۱۸۸۲ در دانشگاه برلین جانشین رودولف هرمان لوتسه[۱] شد. اهمیت دیلتای بیشتر به‌سبب مطالعه در روش‌شناسی علوم اجتماعی[۲] است. از نظر دیلتای تفاوت این علوم با علوم طبیعی در استفاده از روش فهم[۳] است که از طریق آن معنای تجلیات انسانی نظیر کلمات یا اعمال را درمی‌یابیم. در آثار اولیۀ او، فهم به‌معنای تجربه‌کردن[۴] حالات ذهنی دیگران از طریق تمثیل و برپایۀ شناخت تجربه‌های خود ما است. اما دیلتای شالودۀ ذهنی و روان‌شناختی این روند را در سال‌های بعد تغییر داد. از آن پس، فهم دیگر کوششی نیمه‌علمی برای یافتن تصور یا حالتی روانی نبود که موجد یک بیان باشد، بلکه به‌معنای قراردادن بیان در چارچوبی عینی از معنای بشری بود که اوضاع و احوال، زبان و حال و هوای فرهنگی همگی در شکل‌گیری آن سهیم بودند. این‌ها تعینات یا وجوه عینیت‌یافتۀ زندگی و موضوع مطالعات علوم مختلف انسانی‌اند. پس روند فهم به این معنا هرگز کامل نیست، زیرا با درهم‌آمیختن معانی همیشه اشکال گوناگونی می‌تواند کشف شود. دیلتای هرگز رساله‌ای نظام‌مند را به‌پایان نبرد. اثر او به نام مقدمه‌ای بر علوم اجتماعی[۵] (۱۸۸۳) نخستین جلد از اثری ناتمام بود. آثار حجیم‌اش دربارۀ وجوه و جوانب گوناگون تاریخ، زندگی‌نامه‌نویسی، مطالعۀ فرهنگ و فلسفه در مجموعه آثار[۶] او گردآوری شده است که بیش از ۱۸ جلد از آن موجود است. بر تأملات روش‌شناختی در جامعه‌شناسی[۷] (به‌ویژه از طریق وبر[۸]) و بر هرمنوتیک[۹] پس از خود و اخیراً بر مباحثات مربوط به شناخت‌شناسیِ روان‌شناسی اقوام[۱۰] تأثیری عمده برجا نهاده است.