اسکیپیو، پوبلیوس کورنلیوس (۲۳۶ـ۱۸۳پ م)
اِسکیپیو، پوبلیوس کورنِلیوس (۲۳۶ـ۱۸۳پ‌م)(Scipio, Publius Cornelius)
(همچنین معروف به اسکیپیو آفریکانوس مایور[۱]) سردار رومی که توانایی‌های تاکتیکی و استراتژیکی او جریان دومین جنگ پونی[۲] را در ۲۰۸ـ۲۰۱پ‌م تغییر داد و شهرت او را در مقام یکی از بزرگ‌ترین فرماندهان نظامی روم تثبیت کرد. او کارتاژی‌ها را در اسپانیا شکست داد (۲۰۶ـ۲۰۱پ‌م) و به افریقا هجوم برد (۲۰۴پ‌م). در زاما[۳]، هانیبال[۴]، سردار کارتاژ را مغلوب کرد (۲۰۲پ‌م) و جنگ را به سود روم به پایان رساند. به سبب پیروزیش در افریقا لقب «آفریکانوس» گرفت، اما آن را در خور دستاوردهایش نمی‌دانست و با تلخ‌کامی به ویلایش رفت و انزوا گزید. اِسکیپیو در ۱۸سالگی با پدرش، که هم‌اسم او بود، در ارتش خدمت کرد و او را از غرق‌شدن در رود تیکی‌نوس[۵] نجات داد (۲۱۸پ‌م). او احتمالاً در نبرد تِربیا[۶] (۲۱۸پ‌م)، و قطعاً در جنگ کانای[۷] (۲۱۶پ‌م) حضور داشت که به او امکان مشاهدۀ شیوه‌های جنگی هانیبال را داد که چاره‌ای برای آن‌ها بیاندیشد. اسکیپیو با مشاهدۀ هانیبال دریافت که راه کسب پیروزی، فقط داشتن رشادت و جسارت و تحرک در حد دشمن است و باید از هر وسیله‌ای برای برتری بر دشمن استفاده کرد. او دریافت که ارتش روم بیش از حدّ کُند و متکی به پیاده‌نظام است و به سواره‌نظام اعتنایی نمی‌کند. و به‌همین سبب توانایی رویارویی با قدرت تحرک و مانورهای هانیبال را ندارد. او همچنین استفاده از طلایه‌داران و دیده‌بانی‌ها را برای گردآوری اطلاعات نظامی تا سرحد امکان به‌کار بست، روشی که هانیبال در ایتالیا از آن بهرۀ فراوان برده بود. در ۲۱۱پ‌م، پس از مرگ پدر و عمویش، خود را برای خدمت در اسپانیا نامزد منصب سرداری کرد. به‌رغم جوانی، به اتفاق آرا به این منصب برگزیده شد، و با نخستین منصب فرماندهی مستقل قدم به اسپانیا گذاشت. مبارزه‌اش با اقدامی بی‌باکانه آغاز شد. با آگاهی از پراکندگی ارتش کارتاژ و فاصلۀ ده‌روزه آنان با پایتخت اسپانیایی خود در کارتاگو نووا[۸] (کارتاژِنو، کارتاخِنا[۹]ی کنونی) به شهر حمله و آن را تصرف کرد و پیروزی پرسروصدایی به‌دست آورد. اسکیپیو پس از تصرف شهر بیش از ۳۰۰ گروگان کارتاژی از اشراف ایبریان[۱۰] را آزاد و نزد قبایل خود فرستاد و بدین‌ترتیب محبوبیت فراوانی در بین تعداد زیادی از متحدان سابق کارتاژ به دست آورد. تسلط روم بر اسپانیا را در دو نبرد سرنوشت‌ساز تثبیت ساخت، و ارتش هاسدروبال بارکا[۱۱] را در بایکولا[۱۲] (۲۰۸پ‌م) و ایلیپا[۱۳] (۲۰۶پ‌م) را نابود کرد. درنتیجه، کنسول روم شد (۲۰۵پ‌م) و با استفاده از نفوذش برای حمله به افریقا فشار آورد. پس از پیاده‌شدن سپاه در نزدیکی اوتیکا[۱۴]، سپا‌هیان کارتاژ و نومیدیا[۱۵] را در شبیخونی نزدیک برج آگاتوکلِس[۱۶] و در حملۀ شبانه به اردوگاه‌های آن‌ها در ساحل رود باگراداس[۱۷] نابود کرد (۲۰۴پ‌م). او در نبرد گِریت پلِینز (پهن‌دشت)[۱۸] سپاه هاسدروبال بارکا را در نبردی سخت مغلوب کرد (۲۰۳پ‌م). در زاما نیز بر سپاه هانیبال چیره شد (۲۰۲پ‌م) و روم را به پیروزی رساند و پیمان صلحی را منعقد کرد که نام او را بر آن نهادند.