آخرت
آخرت (afterlife)
باور به این‌که زندگی با مرگ پایان نمی‌گیرد و به‌صورتی دیگر یا در جایی دیگر ادامه می‌یابد. عقیده به آخرت از مشخصه‌های همۀ ادیان است. دامنۀ عقایدِ مربوط به آنچه پس از مرگ روی می‌دهد، از اعتقاد به حلول روح در بدنی دیگر (در میان بوداییان، هندوها، و سیک‌ها) تا اعتقاد به رستاخیز در روز قیامت را، یعنی هنگامی‌که خداوند دنیا را به آخر می‌رسانَد و هرکس را برحسب چگونگی زندگی‌اش در دنیا جزا می‌دهد (مسیحیت، اسلام، و یهودیت بر این اعتقادند)، دربرمی‌گیرد. در بیشتر ادیان عقیده بر این است که روح انسان نامیراست و پس از مرگ جسم به حیات خود ادامه می‌دهد و هویت و شخصیت فرد را حفظ می‌کند. طبق آموزه‌های مسیحیت، روح، در بهشت یا دوزخ، در کالبدی روحانی ادامۀ حیات خواهد داد. در مسیحیت کاتولیک رومی، برزخی نیز وجود دارد که ارواح با عبور از آن تطهیر و برای بهشت آماده می‌شوند. این واژه در قرآن در ۱۰۴ مورد بدون هیچ قید یا اضافه‌ای به‌کار رفته است. آخرت در قرآن به نام‌های دیگری نیز خوانده شده ازجمله: «یَومُ‌الآخر» (بقره، ۸، ۶۲، ۱۷۷؛ آل عمران، ۱۱۴؛ نساء ۳۹، ۱۳۶) «دارالآخِره» (اعراف، ۱۶۹)، «دارالقَرار» (غافر، ۳۹)، «دارالسلام» (یونس، ۲۹)، «دارالمُتّقین» (نحل، ۳۰)، «دارالخُلْد» (فصلت، ۲۸). ایمان به آخرت (معاد) از اصول عقاید اسلامی است. کسانی که به آخرت ایمان نداشته و استکبار و فساد ورزیده‌اند، در آخرت با عذابی دردناک مواجه می‌شوند (ازجمله اسراء، ۱۰؛ قصص، ۸۳). در آن‌جا نظام اجتماعی برقرار نیست و هر فرد، به‌تنهایی دربرابر خدا حاضر می‌شود و اگر نیکوکار باشد، به فیض حیات جاوید می‌رسد و رستگار می‌شود (نجم، ۳۹؛ مریم، ۹۳ـ۹۵) و اگر در حیات دنیوی، بدکار یا اعمال نیکش، کمتر از اعمال بدش بوده (مؤمنون، ۱۰۳؛ قارعه، ۸) از دوزخیان (← اصحاب‌الشمال) خواهد بود. آن‌جا حقایق بر همه آشکار می‌شود (طارق، ۹). زندگی حقیقی در سرای آخرت است (عنکبوت ۶۴) و ویژۀ کسانی است که در زندگی سرکشی نکرده و پرواپیشه بوده‌اند (قصص، ۸۳). نعمت‌ها و عذاب‌های اخروی با نمونۀ دنیوی آن‌ها فرق دارند و بسیار فراترند. در عالم آخرت، آمرزش الهی و شفاعت پیامبران و صالحانی که خداوند به آنان اجازۀ شفاعت داده است، بسیاری از انسان‌های شایسته را فرامی‌گیرد و از عذاب اخروی نجات می‌دهد. خداوند در آخرت با شکنندگان عهد الهی و تحریف‌کنندگان کتب آسمانی سخن نمی‌گوید و به آنان توجه نمی‌کند (آل عمران، ۷۷). مؤمن واقعی آخرت‌اندیش است، زیرا به گفتۀ قرآن، زندگی دنیا دربرابر آخرت جز بهره‌ای ناچیز و ناپایدار نیست (توبه، ۳۸) و در حدیثی نبوی کشتزار آخرت خوانده شده یعنی فرصتی برای آماده‌شدن برای زندگی جاوید. به گفتۀ متکلّمان آخرت، برخلاف دنیا که «دار تکلیف» (حوزۀ وظیفۀ اخلاقی و دینی) است، «دار جزا» (سرای رویارویی با پاداش یا کیفر اعمال دنیوی هر فرد) است.