باسک
باسْک (Basque)
مردم ساکن ایالت باسک[۱] واقع در بخش مرکزی شمال اسپانیا و جنوب غربی فرانسه. باسک‌ها از اقوام پیشاهندواروپایی‌اند که زبانشان (ائوسکارا[۲]) با هیچ زبان دیگری خویشاوند نیست. اگرچه رومیان و بعدها ویزیگوت[۳]ها آن‌ها را مقهور خویش کردند، ولی باسک‌ها تا قرن ۱۹ استقلال خود را تا حد زیادی حفظ کردند. در جریان جنگ داخلی اسپانیا (۱۹۳۶ـ۱۹۳۹) باسک‌ها جانب جمهوری‌خواهان را گرفتند و از ژنرال فرانکو شکست خوردند. جنبش جدایی‌طلب باسک ائوسکادی تا آسکاتاسونا[۴] (اِتا؛ ملت و آزادی باسک) و سازمان فرانسوی ایپارِتاراک[۵] (رزمندگان جناح شمالی اِتا) از ۱۹۶۸ در تلاش برای ایجاد دولت یکپارچۀ باسک به فعالیت چریکی روآورده‌اند. در آغاز قرن ۱۰م باسک‌های منطقۀ جنوب کوه‌های پیرنه جزو قلمرو شاه‌نشین ناوار[۶] درآمدند و از خودمختاری بهره‌مند شدند، اما باسک‌های فرانسه در جریان انقلاب فرانسه و باسک‌های اسپانیا نیز در قرن ۱۹ خودمختاری خود را از دست دادند. همین سنّت دیرپای خودگردانی باسک‌ها دلیلی بر تداوم جنگ جدایی‌طلبانۀ آن‌هاست. با اعلام جمهوری در اسپانیا، وفاداری باسک‌ها تا حدودی به حکومت جدید جلب شد، اما با شکست جمهوری بسیاری از آن‌ها به امریکای شمالی و جنوبی تبعید شدند. باسک‌ها دست‌کم برای ۱۸هزار سال مردمانی متمایز بوده‌اند و از لحاظ وراثتی با همۀ اروپاییان دیگر فرق دارند. در سراسر اسپانیا، ساردنی[۷]، سیسیل، و کورسیکا[۸] نام بسیاری از مکان‌ها به نام‌های باسکی شباهت دارد و گاه مشتق از زبان باسکی تلقی شده است؛ گمان می‌رود که نژاد باسک با ایبریایی[۹]ها یا سلتی‌‌ها[۱۰] مرتبط بوده و در سراسر این مناطق پراکنده شده باشند. هرچند حکومت فرانکو می‌کوشید که زبان باسکی را نابود کند، ولی باسک‌ها همچنان خود را نژاد مجزایی می‌دانستند و این نگرش در بی‌میلی آنان به پذیرش بیگانگان در جمع خویش نیز بروز کرد. از قرن ۱۴م باسک‌ها به‌سبب مهارت در صید نهنگ شهرت خاصی داشتند و به دنبال نهنگ و ماهیِ روغن با قایق‌های خود تا نیوفندلند[۱۱] می‌رفتند. آنان برای یکپارچگی و استحکام خانواده ارزش فراوان قائل‌اند و کاتولیک‌هایی بسیار مؤمن به‌شمار می‌روند. تعداد باسک‌های اروپا حدود ۸۵۰هزار تن است، و چندین هزار تن دیگر از آنان نیز در سراسر امریکای جنوبی پراکنده‌اند.