شعر سپید

احمد شاملو

احمدرضا احمدی

بیژن جلالی

شعر سپید (Blank verse)

نوعی شعر نو که در آن مصراع‌ها بلند و کوتاه است و وزن و قافیه‌ای در آن به چشم نمی‌خورد و تا حدی به شعر منثور شباهت دارد.
در ادبیات، شعر آیمبیک بی‌قافیۀ پنج‌ رکنی یا ده هجایی با پنج تکیه در هر مصراع. نخستین‌بار، جان جورجو تریسّینو، نویسندۀ ایتالیایی، در تراژدی سوفونیسبا (1514ـ1515م) آن را به‌ کار برد و در حدود سال 1540 با ترجمۀ ارل سری، از انئید ویرژیل، به انگلستان راه‌ یافت. کریستوفر مارلو و شکسپیر آن را تکامل بخشیدند و به سرعت تبدیل به قالب شعری شاخص نمایش‌نامه‌های الیزابتی و ژاکوبی شد. بعدها میلتون در بهشت ازدست‌رفته (1667م) و وردزورث در پیش‌درآمد (1805م) آن را به‌ کار بردند. تامس هاردی تی اس الیوت، و رابرت فراست از نمایندگان جدید شعر سپید در زبان انگلیسی‌اند. پس از آن‌که شعر سپید از ایتالیا به انگلستان آمد شکسپیر، جان فلچر، جان وبستر، و تامس میدلتون آن را آزادانه به کار گرفتند، و در شعر جان میلتون حیاتی تازه یافت و در قرن 18م جیمز تامسون، ادوارد یانگ، و ویلیام کوپر از سبک وی پیروی کردند. در اوایل قرن 19م، وردزورث، شلی، و کیتس، و چندی بعد لرد تنیسون، رابرت براونینگ، و اَلجرنن چارلز سوین‌برن بار دیگر به این قالب شعری روی آوردند. در شعر انگلیسی، وزن شعر سپید آیمبیک پنج‌پایه است که از سایر اوزان به وزن عادی زبان انگلیسی نزدیک‌تر است. صفت blank (سپید، نانوشته) اشاره به خالی‌بودن جای قافیه در این نوع شعر دارد.

در ادبیات معاصر فارسی تحت تاثیر آثار یا ترجمۀ آثار شاعران بریتانیایی، فرانسوی و روس شعر منثور با وجود نمونه‌های پراكنده و اغلب ناموفق در دهه‌های ۱۲۹۰ تا ۱۳۲۰ش، از دهه‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ش در حاشیۀ شعر نیمایی رشد و گسترش یافت و در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ش شعر نیمایی را به حاشیه راند و خود در محور اصلی قرار گرفت. هرچند، نوع تخیّل در شعر نیمایی و منثور، به یكسان، مورد توجه قرار می‌گیرد، اما تكیه بر مسائل سیاسی و اجتماعی در شعر منثور به اندازۀ شعر نیمایی نیست. شعر منثور دو گرایشِ آهنگین و غیرآهنگین را در خود پنهان دارد. نمایندۀ مهم شعر منثور آهنگین، احمد شاملو است كه سروده‌هایش از دهۀ ۱۳۳۰ش، به‌ویژه از دهۀ ۱۳۴۰ش به بعد، مورد توجّه گروه‌های ‌گسترده‌ای از شعرخوانان معاصر قرار گرفت. گرایش غیرآهنگین شعر منثور با نمایندگانی مانند بیژن جلالی و احمدرضا احمدی و دیگران، از دهۀ ۱۳۴۰ش به بعد، اغلب به خوانندگان خاص‌تر شعر معاصر اكتفا كرده است.

هردو شاخۀ شعر منثور، اغلب به نادرست، به نام شعر سپید مورد اشاره قرار می‌گیرد.

---