کانال

کانال (canal)
(یا: آبراه) گذرگاهی مصنوعی برای جریان فاضلاب، آبیاری یا کشتی‌رانی. کانال‌های آبیاری، آب را از رودخانه‌ها، آب‌انبارها یا چاه‌ها برای آبیاری زمین‌ها عبور می‌دهند و به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که آب در مسیر خود جریان یکنواخت داشته باشد. کانال‌های کشتی و کشتی‌رانی نیز در یک سطح میان آب‌بندها ساخته می‌شوند و اغلب برای تشکیل یک سیستم آبراه، به رودخانه‌ها یا خورهای دریا مرتبط‌اند. کانال سوئز در ۱۸۶۹ و کانال پاناما در ۱۹۱۴ سفرهای طولانی دور قاره‌ها را حذف و مسیرهای کشتی‌رانی را به‌طرز چشمگیری کوتاه کردند.

کانال‌های آبیاری. رودخانۀ نیل برای حفظ و تداوم زندگی در مصر از زمان‌های بسیار قدیم آب کانال‌هایی را تأمین کرده است. تقسیم آب‌های رود سند و شاخه‌های آن که نظام گسترده‌ای را در پاکستان و پنجاب هند تشکیل می‌دهد، بیش از دَه سال، علت اصلی مناقشه میان هند و پاکستان بود که در ۱۹۶۰ با انعقاد پیمانی بین آن دو خاتمه یافت. حوضۀ رودخانۀ ماری در ویکتوریای استرالیا و پروژه‌های سنترال و ایمپریال ولی در کالیفرنیای امریکا، نمونه‌هایی از توسعۀ کانال‌های آبیاری قرن‌های ۱۹ و ۲۰ هستند. برداشت بیش از حد آب برای آبیاری از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها ممکن است موجب آسیب‌رسانی به محیط زیست شود.کانال‌های کشتی‌رانی. احتمالاً قدیمی‌ترین و طولانی‌ترین کانال کشتی‌رانی که هنوز از آن استفاده می‌شود، کانال بزرگی در چین است که تیانجین را به هانگجو متصل می‌کند و هوانگ هو (رودخانۀ زرد) و جانگ جیانگ (چانگ جیانگ) را به هم ارتباط می‌دهد. این کانال در اصل در سه مرحله از ۴۸۵پ‌م تا ۲۸۳پ‌م به طول ۱۶۰۰ کیلومتر ساخته شد. بخش‌های وسیعی از این کانال طی سال‌های اخیر با گِل‌ولای مسدود شد، اما بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۷۲ کل شبکه لایروبی، تعریض و بازسازی شد و به موازات آن گام‌هایی برای جلوگیری از بروز سیل و استفاده از آن برای آبیاری و برنامه‌های برقی آبی (هیدرو الکتریکی) برداشته شد. هرساله میلیون‌ها تن بار از این کانال حمل می‌شود. جایی ‌که سرعت عامل تعیین‌کننده نیست، اقتصادی‌بودن نقل و انتقال کالاها از طریق کانال موجب تجدید حیات کانال‌ها شده است. بلژیک، فرانسه، آلمان و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق ازجمله کشورهایی هستند که با توسعه کانال‌هایشان آن‌ها را کارآمدتر کرده‌اند. آبراهِ بالتیک ـ ولگا، که بندر لیتوانیایی کلایپدا واقع در دهانۀ‌ دنیِپر در دریای سیاه را با کاهوکا پیوند می‌دهد، ۲,۴۳۰ کیلومتر طول دارد. یک کانال دیگر از شمال کریمه می‌گذرد، بنابراین سفر کشتی‌ها از دنیپر از طریق دریای سیاه به دریای آزوف را کوتاه می‌کند. در امریکای مرکزی، کانال پاناما (۱۹۰۴ـ۱۹۱۴) اقیانوس‌های آرام و اطلس را به ‌هم می‌پیوندد (۶۴ کیلومتر). در امریکای شمالی، کانال ایری، گریت لیکس (دریاچه‌های بزرگ) را به رود هودسن وصل می‌کند. این کانال باب دنیای تجارت را به روی نواحی شمال شرقی و غرب میانه گشود؛ آبراه دریایی سنت ‌لارنس (۱۹۵۴ـ۱۹۵۹) از مونترآل تا دریاچۀ اونتاریو امتداد می‌یابد (۲۹۰ کیلومتر) و با عمیق‌ترکردن آبراه وِلندشیپ و برخی از کانال‌های رودخانه، آبراهی باز می‌شود که کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما می‌توانند (در ماه‌هایی که یخبندان نیست) بین اطلس و دِلوث در مینه‌سوتای امریکا، در انتهای غربی دریاچۀ سوپریور، حدود ۳,۷۷۰ کیلومتر سفر کنند. اما اولین کانال انگلیسی در ۱۵۶۶ ساخته شد، نخستین کانال اصلی انگلیس آبراه بریج‌واتر (۱۷۵۹ـ۱۷۶۱) بود که برای دوک سوم بریج واتر ساخته شد تا زغال‌سنگ را از معادن زغال‌سنگش به منچستر حمل کند. افزایش ناگهانی کانال‌ها در قرن ۱۹ یکی از علل انقلاب صنعتی بود. ساخت کانال‌ها هزاران شغل ایجاد کرد و تقاضا برای صنایع چوب، آجر و خاک‌ رس را افزایش داد. همچنین به رشد مهارت‌های مهندسی شهری کمک کرد. تأمین مبالغ هنگفت برای ساخت کانال‌ها منجربه تأسیس بورس سهام شد که می‌توانست پول مورد نیاز صنعت را فراهم کند. با این ‌حال استفاده از کانال‌ برای حمل‌ونقل مسافر کُند و نامناسب و ساخت آن‌ها بدین‌منظور پرهزینه بود، به‌ویژه در سرزمین ناهموار انگلیس و اسکاتلند که پیشرفت و توسعۀ صنعت عمدتاً در آن‌جا به وقوع می‌پیوست. پس از ۱۸۵۰، خط راه‌آهن به‌منزلۀ شیوۀ اصلی حمل‌ونقل جایگزین کانال‌ها شدند. امروزه بسیاری از کانال‌ها که به‌لحاظ تجاری کاربرد خود را از دست داده‌اند و برای مقاصد تفریحی استفاده می‌شوند.

کانال‌های مهم جهان

نام	موقعیت	طول (کیلومتر)	تاریخ گشایش
آمستردام	هند	72	1952	Amsterdam
پاناما	پاناما	82	1914	Panama
دریای سفید	روسیه	227	1933	White Sea
دریای شمال	هلند	31	1876	North Sea
سنت لارنس	كانادا	302	1959	Saint Lawrence
سوئز	مصر	168	1869	Suez
كیل	آلمان	98	1898	Kiel
مسكو	روسیه	128	1937	Moscow
نیووه	هلند	33	1872	Nieuwe
ولگا ـ دون	روسیه	101	1952	Volga-Don
هوستون	امریكا	91	1940	Houston

 

---