حقوق عرفی
حقوق عرفی (common law)
آن بخش از حقوق انگلستان که از قانون‌گذاری سرچشمه نمی‌گیرد و مبتنی بر عرف و کاربرد مشترک و تصمیم‌های قضایی است. حقوق عرفی انگلستان پایۀ حقوق در ایالات متحده امریکا و بسیاری از کشورهای انگلیسی‌زبان است. حقوق عرفی پس از پیروزی نورمان‌ها در ۱۰۶۶ به‌مثابۀ حقوق مشترک، نه حقوق محلی، در سرتاسر انگلستان، رشد و گسترش یافت. با تأسیس نظام دادگاهی (در زمان هنری دوم)، و ثبت و ضبط تصمیمات قضات در گزارش‌های حقوقی، رویه قضایی توسعه پیدا کرد. این بدین معنی است که، دادگاه برای تصمیم‌گیری درباره پرونده باید به اصول حقوقی به‌کار گرفته‌شده در پرونده‌های مشابه گزارش‌شده پیشین یا نکات مشابه توجه کند. البته در موارد ویژه کاملاً متفاوت می‌توان تفسیر نوینی از قانون به‌دست داد و یا تغییراتی در آن به‌وجود آورد. به‌این‌ترتیب، حقوق عرفی حقوق را، در فقدان مصوبات قانونی قابل اجرا، یا هنگامی‌که قانون نیازمند تفسیر است، با نیازهای جامعه هماهنگ می‌کند. نظام حقوقی روم باستان که اینک اساس نظام حقوق نوشته را در مقابل حقوق عرفی تشکیل می‌دهد، یکی از عمده‌ترین نظام‌های حقوقی اروپایی است. حقوق روم در دوران جمهوری آغاز شد و در عصر امپراتوری گسترش یافت و تا پایان عصر امپراتوری بیزانس در ۱۴۵۳ مورد استفاده بود. حقوق روم برای نخستین‌بار به‌صورت الواح دوازده‌گانه (۴۵۰پ‌م) که فقط بخش‌هایی از آن باقی مانده است تدوین شد. آخرین مرحلۀ تدوین حقوق روم در زمان ژوستینین (۵۲۸ـ۵۳۴م) انجام شد. یکی از ویژگی‌های برجسته حقوق روم نظام حقوق بین‌المللی آن بود که در اختلاف‌های بین رومی‌ها و خارجیان یا ساکنین مناطق مختلف، یا بین ساکنین مناطق و کشورهای مختلف اعمال و اجرا می‌شد. نظام حقوق ایران، مانند حقوق آلمان، ایتالیا، و فرانسه، از خانواده «حقوق نوشته» است که مقتبس از حقوق اروپایی (فرانسه) و به‌ویژه حقوق اسلام (فقه امامیه) است.