داستان پلیسی ـ جنایی

داستان پلیسی ـ جنایی (detective fiction)
ژانر یا گونه‌ای از رمان یا داستان کوتاه. در این گونه کارآگاهی حرفه‌ای یا تازه‌کار با اقدامات خود معمایی را حل می‌کند. در جایی که این معما به جنایتی مربوط شود، آن را داستان جنایی می‌نامند. بنابر اصول متعارف، داستان پلیسی روایتی است که ظاهراً با معمایی لاینحل و غالباً جنایتی آغاز می‌شود و شخصیت‌های آن عبارت‌اند از آدمی هوشمند، که غالباً کارآگاهی نامتعارف است، فردی که به اشتباه متهم شده و شواهد ضمنی نیز علیه اوست، و شخصی به ظاهر بی‌گناه که در نهایت از سوی کارآگاه با نتیجه‌گیری هیجان‌انگیز و گره‌گشایی غیر‌منتظره جنایتکار معرفی می‌شود، و کارآگاه درخلال آن توضیح می‌دهد که چگونه توانسته است به راز ماجرا پی ببرد. نخستین داستان‌ پلیسی که امروز می‌شناسیم، «جنایت در کوی غسالخانه» (۱۸۴۱)، اثر ادگار آلن پو است؛ دوپن، کارآگاه آفریدۀ پو، الگوی کسانی شد که جنایت را با استنتاج از یک‌سری نشانه‌ها کشف می‌کردند. در ادبیات انگلیسی نخستین رویکرد به داستان پلیسی را ویلکی کالینز در داستان‌هایبانو فینچ تهی‌دست (۱۸۷۲) و قانون و بانو (۱۸۷۵) انجام داد. آرتور کانن دویل شاید پرطرفدارترین پلیس مخفی ادبیات داستانی را با نام شرلوک هولمز آفرید که نخستین‌بار او را در اتاق مطالعۀ ارغوانی (۱۸۸۷) معرفی کرد. «عصر زرین» نوع داستان پلیسی از دهۀ ۱۹۲۰ تا دهۀ ۱۹۴۰ است که در این دوره بسیاری از کارآگاه‌های داستانی برای همگان نام‌های آشنایی شدند. برخی از نویسندگان پیشگام در داستان پلیسی عبارت‌اند از آگاتاکریستی، آفرینندۀ شخصیت‌های هرکول پوآرو و خانم مارپل، داروتی اِل سیرز که در آثارش لرد پیتر ویمسی را تجسم می‌بخشد، ژرژ سیمنون، که بازرس ژول مگره را آفرید، و مارگری آلینگم. از انواع داستان پلیسی است: روال پلیسی، که در آن معمایی با اقدام گستردۀ پلیسی حل می‌شود، مانند آثار مای شووال و پِر والو، نویسندگان سوئدی؛ رمان معکوس، که در آن هویّت جنایتکار از آغاز شناخته می‌شود و فقط روش یا انگیزۀ جنایت باقی می‌ماند که باید روشن شود، مانند رمان سوءنیّت، اثر فرانسیس ایله، و «مدرسۀ سنگ دل‌ها»، که دربارۀ بازرسان خصوصی است؛ ریموند چندلر و داشیل هامِت آغازگران آن بودند که به‌سبب واقعیت‌گرایی اجتماعی و خشونت آشکار آن شهرت یافت. در همین اواخر، قالب و سنت‌های این گونه به‌منزلۀ چارچوبی برای بررسی دیگر علایق به‌کار رفته است، مثلخون بی‌گناه و میل مرگ، اثر پی دی جیمز، نام گل سرخ، نوشتۀ اومبرتو اکو، و نیز آثار بسیاری از زنان نویسنده مانند قتل دسته جمعی، اثر باربارا ویلسون که اندیشه‌های طرفداری از حقوق زنان را بررسی می‌کند. بسیاری نیز به نوشتن داستان‌های پلیسی مضمون‌دار علاقه داشته‌اند که این‌گونه غالباً از مضامین رومی یا قرون وسطا بهره می‌گیرد، مانند آثار آگاتا کریستی، جورجت هِیر، و الیس پترز. روت رندل در پیشرفت این گونه نقش بسزایی داشته و بیش از یک دوجین رمان دربارۀ رویۀ پلیسی نوشته است که شخصیت‌های اصلی آن‌ها رجینولد وکسفورد و مایک بردن، همنشین خشک و جدی او، بودند. رمان‌هایی که در زمرۀ داستان پلیسی قرار می‌گیرند عبارت‌اند از قتل ساختگی، اثر ماریون مِیْنْوارینگ، که آن را به شیوۀ نُه نویسندۀ سرشناس نوشته است و قتل دور از میامی، اثر دنیس ویتلی، پرونده‌ای که دربرگیرندۀ سر نخ‌های واقعی، مانند عکس، ته بلیت، و سنجاق سر برای خواننده است تا با این شواهد بتواند معما را حل کند؛ در حالی که راه‌حل معما در پاکتی سر بسته در انتهای کتاب قرار دارد. سینما و تلویزیون آثار بسیاری از این گونه را با موفقیت بسیار اقتباس کرده‌اند.

 

 

---