دلفین
دُلْفین (dolphin)
پستانداران آبزی بسیار باهوشی، از خانوادۀ دلفین‌سانان[۱]. این خانواده شامل پورپویزها[۲] نیز می‌شود که نوعی پستاندار دریایی کوچک‌تر از دلفین است و در اقیانوس اطلس زندگی می‌کند. حدود ۶۰ گونه دلفین وجود دارد. اغلب گونه‌ها ساکن نواحی استوایی و معتدل اقیانوس‌هایند، امّا چند نوع نیز ساکن آب‌های شیرین رود‌خانه‌های آسیا، افریقا و امریکای جنوبی‌اند. نام «دلفین» عموماً برای گونه‌هایی به‌کار برده می‌شود که پوزه‌ای منقارمانند و بدنی کشیده دارند، در حالی که نام «پورپویزه» گونه‌هایی کوچک‌تر با پوزه‌ای ضخیم و بدنی کوتاه و کلفت را دربرمی‌گیرد. دلفین‌ها از بازتاب صوت[۳] برای دریانوردی، یافتن طعمه، و برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. طول بدن دلفین معمولی Delphinus delphis به ۲.۵ متر می‌رسد و رنگ پشت‌اش تیره، و شکم‌اش سفید است. این جانور نوارهایی خاکستری، سفید، و زرد در طرفین بدن دارد. دلفین معمولی در تمام دریاهای استوایی و معتدل یافت می‌شود. این گونه ممکن است در فک‌هایش حدود ۱۰۰ دندان داشته باشد که باعث جلوآمدگی «منقار» از سر گرد جانور به اندازه ۱۵ سانتی‌متر می‌شود. گوشه‌های دهان این دلفین دایماً به بالا کشیده می‌شوند و ظاهری خندان به جانور می‌دهند، هر چند در واقع قادر به خندیدن نیستند. دلفین‌ها از ماهی و ماهی مرکب تغذیه می‌کنند.
دلفین‌های رودخانه‌ای. پنج گونه دلفین رودخانه‌ای وجود دارد: دو گونه در امریکای جنوبی، و سه گونه در آسیا. همۀ این گونه‌ها در معرض انقراض‌اند. دو گونۀ امریکای جنوبی عبارت‌اند از دلفین رود آمازون یا بوتو[۴] Inia geoffrensis که بزرگ‌ترین دلفین رودخانه‌ای با طول ۲.۷ متر و وزن ۱۸۰ کیلوگرم است، و دلفین رود لاپلاتا[۵] Pontoporia blainvillei به طول ۱.۸ متر و وزن ۵۰ کیلوگرم. توکوکسی[۶] Sotalia fluviatilis دلفین رودخانه‌ای واقعی نیست، امّا در رودهای آمازون و اورینوکو[۷]، و نیز در آب‌های ساحلی زندگی می‌کند. گونههای آسیایی عبارت‌اند از دلفین گنگ[۸] Platanidta gangetica دلفین رود ایندوس[۹] Platanisza minor به طول دو متر و وزن ۷۰ کیلوگرم، که کمتر از ۵۰۰ نمونه از آن باقی‌مانده است؛ و دلفین رود یانگ‌تز[۱۰] یا بیژی[۱۱] Lipotes vexillifer با طول دو متر، و وزن ۷۰ کیلوگرم. در ژانویۀ ۲۰۰۰، گمان می‌رفت فقط پنج دلفین رود یانگ‌تز آزاد وجود دارد. چشم‌های دلفین‌های رودخانه‌ای بر اثر زندگی در آب گل‌آلود بسیار کوچک شده است. این جانوران برای جهت‌یابی و یافتن غذا به بازتاب صوت (صوت‌یاب)[۱۲] متکی‌اند. برخی از گونههای دلفین قادرند با سرعت ۵۶ کیلومتر در ساعت شنا کنند و تغییر پوست آن‌ها، که حداقل مقاومت در برابر جریان آب را ایجاد می‌کند، به این مسئله کمک می‌کند. تمامی دلفین‌ها با زنِش دم به بالا و پایین، نیروی پیش رانش خود را فراهم و از باله‌هایشان برای حفظ تعادل و چرخش استفاده می‌کنند. باله‌ها نشان‌دهندۀ ساختار استخوان پای پنج انگشتی در جد پستاندار خشکی‌زی این جانوران است. دلفین‌ها قابلیت یاد‌گیری فوق‌العاده‌‌ای دارند و بازیگران محبوب آکواریوم‌هایند. گونۀ موجود در آکواریوم‌ها، غالباً دلفین بطری‌پوزه‌ای Tursiops truncatus خاکستری‌رنگ است و حداکثر حدود ۴.۲ متر رشد می‌کند. این جانور در تمام دریاهای گرم یافت می‌شود. نیروی دریایی امریکا در ۱۹۶۲ به آموزش دلفین‌ها برای مقاصد نظامی پرداخت. در ۱۹۸۷ شش دلفین را برای شناسایی مین به خلیج فارس فرستاد. دلفین‌های اقیانوس‌زی به‌علت استفاده از تورهای ماهی‌گیری، قایق‌های تندرو، و آلاینده‌ها در معرض خطرند. در ۱۹۹۰، کشورهای حاشیه دریای شمال قوانینی برای حفاظت از دلفین‌ها وضع کردند. ماهی حقیقی Coryphaena hippurus با طول حداکثر ۱.۵ متر، با دلفین‌ها نسبتی ندارد، امّا به دُلفین موسوم است.
استفاده از ابزار. دلفین‌ها در اسارت و نیز در محیط آزاد از ابزار استفاده می‌کنند. دلفین‌های بطری‌پوزه‌ای در اسارت از قطعات کاشی شکسته برای تراشیدن گیاهان دریایی محفظه‌هایشان استفاده می‌کنند تا آن‌ها را راحت‌تر بخورند. در ۱۹۹۷ مشاهده شد دلفین‌های بطری‌پوزه‌ای خلیج کوسه[۱۳] در استرالیای غربی، اسفنج‌ها را با پوزه خود حمل می‌کردند. این کار فقط در جنس مادۀ تنها مشاهده شده است و محققان بر این باورند که آن‌ها از اسفنج برای حفاظت در برابر جانوران سمی کف دریا، هنگام فرو بردن پوزه‌شان در کف دریا به‌منظور جست‌وجوی غذا استفاده می‌کنند. یک دلفین بطری‌پوزه‌ای دیگر پس از کُشتن عقرب‌ماهی، از خارهای آن برای بیرون‌کشیدن مارماهی‌ها از شکاف‌های غیرقابل‌دسترس استفاده می‌کرد.