شکست دوگانه
شکست دوگانه (Double refraction)
(یا: دوشکستی) خاصیتی اُپتیکی، ناشی از اثر پرتوی منفرد از نورِ ناقطبیده که با ورود به محیطی ناهمسانگَرد به دو پرتو شکافته می‌شود و هرکدام در راستای متفاوتی ادامۀ مسیر می‌دهند. یک پرتو، معروف به پرتوِ غیرعادی، با زاویه‌ای که از محیط گذر می‌کند، خمیده یا بازتابیده می‌شود و پرتو دیگر، معروف به پرتوِ عادی، بدون تغییر از محیط می‌گذرد. شکستِ دوگانه را می‌توان با مقایسۀ دو مادۀ شیشه و کلسیت مشاهده کرد. اگر با مداد نقطه‌ای در برگۀ کاغذ رسم و سپس با تکه‌ای شیشه پوشانیده شود، فقط یک تصویر از نقطه دیده خواهد شد، اما اگر همان کاغذ زیر تکه‌ای کلسیت گذاشته شود و بلور در راستای مشخصی قرار گیرد، دو نقطه نمایان خواهد شد. در شکستِ دوگانه، پرتوِ عادی و پرتوِ غیرعادی با به ارتعاش درآمدن در دو صفحۀ عمود بر هم قُطبیده می‌شوند. به‌علاوه، شاخصِ شکستِ پرتوِ عادی، یعنی عددی که زاویۀ شکستِ خاص هر محیط را تعیین می‌کند، در همۀ راستاها ثابت است. شاخص شکستِ پرتو غیرعادی براساس راستای معیّن تغییر می‌کند، زیرا دارای هر دو مؤلفۀ موازی و قائم محور اپتیکی بلور است. از آن‌جا که سرعت امواجِ نور در محیط برابر با سرعت آن در خلأ بخش بر شاخص شکست در همان طول موج است، پرتو غیرعادی ممکن است تندتر یا کُندتر از پرتو عادی جابه‌جا شود. همۀ بلورهای شفاف، جز بلورهایی که سیستم تبلورشان مکعبی است و به‌صورت طبیعی از نظر اپتیکی هَمسانگَردند، پدیدۀ شکستِ دوگانه را به نمایش می‌گذارند. در این مورد، علاوه بر کلسیت می‌توان به نمونه‌های بسیار شناخته‌شده‌ای از جمله یخ، میکا، کوارتز، قند، و تورمالین اشاره کرد. سایر مواد ممکن است در شرایط مخصوص دوشکستی شوند. محلول‌هایِ دربردارندۀ مولکول‌هایِ بلندزنجیر هنگام جاری‌شدن شکست دوگانه را به نمایش می‌گذارند. این پدیده به ریزش دوشکستی معروف است. مواد پلاستیکی که از مولکول‌های بسیار بلندزنجیر شناخته شده‌اند نیز ممکن است هنگام فشرده یا کشیده‌شدن دوشکستی شوند. این فرآیند به نورکِشسانی (فتوالاستیسیته) معروف است. بعضی از مواد هَمسانگَرد، مثلاً شیشه، ممکن است وقتی در میدان مغناطیسی یا الکتریکی قرار می‌گیرند یا تنشِ بیرونی بر آن‌ها اعمال می‌شود، به صورت دوشکستی ظاهر شوند.