عنصر (شیمی)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از Element)

عُنصر (شیمی)(element)
ماده‌ای که با روش‌های شیمیایی قابل تجزیه به مواد ساده‌تر نیست. در همۀ اتم‌های هر عنصر خاص، تعداد پروتون‌های موجود در هسته، و درنتیجه عدد پروتونی[۱] یا عدد اتمی[۲] آن‌ها یکسان است.‌ عنصرها را در جدول تناوبی عناصر[۳] رده‌بندی کرده‌اند. از میان عناصر شناخته شده، ۹۲ عنصر به‌شکل طبیعی در زمین یافت می‌شوند (عناصر با عدد اتمی از ۱ تا ۹۲). عناصری با عدد اتمی بالاتر از ۹۶، به‌شکل طبیعی یافت نمی‌شوند و با استفاده از شتاب‌دهنده‌های ذرات ساخته می‌شوند. از این عناصر، ۸۱ عنصر پایدارند و همۀ عناصر دیگر، که شامل عناصری با عدد اتمی ۴۳ و ۶۱ و عددهای اتمی ۸۴ و بالاتر می‌شوند، پرتوزایند. عناصر را براساس خواص فیزیکی و شیمیایی در رده‌های فلز، غیرفلز، و شبه‌فلز (عناصری با خواص فلزی ضعیف) جای می‌دهند. حدود ۷۵‌درصد عناصر فلزند. بعضی عناصر، ازجمله اکسیژن و آلومینیم فراوان‌اند. نسبت در طبیعت عناصر دیگر متوسط یا اندک است. کروم و نئون از آن جمله‌اند. بعضی دیگر، به‌ویژه عناصر پرتوزایی مثل نپتونیوم و پلوتونیوم، به مقدار جزئی یا به‌صورت بسیار جزئی، مثلاً تکنسیم، یافت می‌شوند. عناصر را با نمادهایی نشان می‌دهند که شیمی‌دان سوئدی یونس برزلیوس[۴] ابداع کرد. این نمادها معمولاً از اولین حرف یا حروف نام لاتینی یا انگلیسی عناصر گرفته شده‌اند. مثلاً، C برای کربن، Ca‌ برای کلسیم، و Fe برای آهن. نماد هر عنصر معرف یک اتم از آن عنصر است. دو یا چند عنصر پیوندخورده نوعی ترکیب[۵] به‌وجود می‌آورند که به شیوه‌های فیزیکی تجزیه‌پذیر نیست. پیوندهای یونی[۶] یا کووالانسی[۷] ترکیب‌ها را یکپارچه نگه ‌می‌دارند. تعداد اتم‌های هر عنصر را، که از ترکیب آن‌ها یک مولکول از آن عنصر پدید می‌آید، اتمیسیته[۸] می‌گویند. مولکول اکسیژن (O۲) دارای اتمیسیتۀ دو، و مولکول گوگرد (S۸) دارای اتمیسیتۀ هشت است. بنابر نظریه‌های فعلی، هیدروژن و هلیوم عناصری‌اند که در آغاز پیدایش عالم در فرآیند مِهبانگ[۹] تولید شدند. بقیۀ عناصر، تا آهن با عدد اتمی ۲۶، در فرآیند گداخت هسته‌ای[۱۰] ستاره‌ها پدید می‌آیند. عناصر سنگین‌تر، مثلاً سرب و اورانیوم، هنگام انفجار ستاره‌های پیر تولید می‌شوند. هنگامی که مرکز ستارۀ پیر دچار رُمبش[۱۱] می‌شود، انرژی گرانشی هسته‌ها را به یکدیگر می‌فشرد و عناصر جدیدی پدید می‌آورد.

عناصر جدید. در ۱۹۹۴، عنصرهای ۱۱۰ و ۱۱۱ کشف شدند. عنصر ۱۱۰ را به‌مدت یک میلی‌ثانیه در موسسۀ یون سنگین دارمشتات[۱۲] آلمان،‌ در‌حالی‌که اتم‌های سرب با اتم‌های نیکل بمباران می‌شد، آشکارسازی کردند. جرم اتمی عنصر ۱۱۰ برابر ۲۶۹ است. بعداً در همان مؤسسه، عنصر ۱۱۱ را با بمباران بیسموت ۲۰۹، آشکارسازی کردند. جرم اتمی عنصر ۱۱۱ برابر ۲۷۲ است. عنصر ۱۱۲، با جرم اتمی ۲۷۷، در ۱۹۹۶ در مؤسسۀ مذکور کشف شد. دانشمندان آلمانی پس از شلیک ۵میلیارد میلیارد میلیون یون روی (Zn)، که با سرعت ۳۰هزار کیلومتر در ثانیه به‌ طرف سرب پرتاب می‌شدند، توانستند یک تک‌اتم از عنصر ۱۱۲ تولید کنند که طول عمری معادل یک‌سوم میلی ثانیه داشت. در ۱۹۹۹، دانشمندان روسی در مؤسسۀ پژوهش هسته‌ای دوبنا[۱۳]، عنصر ۱۱۴ را تولید کردند. این عنصر از برخورد کلسیم ۴۸ با پلوتونیوم ۲۴۴ تولید شد و ۲۰ ثانیه دوام آورد. عنصر ۱۱۴ حاکی از وجود «جزیرۀ پایدار» عنصرهای سنگین است. عنصر ۱۱۳ را هنوز کشف نکرده‌اند. فیزیک‌دانان امریکایی موفق شدند عنصر ۱۱۸ را از راه بمباران سرب با کریپتون پدید آورند. این عنصر پس از تولید، به عنصر ۱۱۶ واپاشیده شد که عنصر جدید دیگری است. این‌گونه عنصرهای جدید نیز فقط به مدت چند میلی‌ثانیه دوام دارند.

 


جـدول عناصـر
نمـاد نام عنصر کاشف سال
Ar آرگون رمزی و لُرد دیلی 1894
Al آلومینیوم اورستد و ووهلر 1825
Sb آنتیموان قرون وسطا 1000پ‌م
Fe آهن (فروم) ماقبل تاریخ 4000پ‌م
Er اربیوم موساندر 1843
Ag ارژنتوم (نقره) ماقبل تاریخ 4000پ‌م
As ارسنیك آلبرتوس مگنوس 1220
At استاتین كورسون و مكنزی 1940
Sr استرونسیوم كرویكشانك 1787
Sc اسكاندیوم نیلسون 1879
Os اُسمیوم تنانت 1804
Ac اكتینیوم دبیرن 1899
O اكسیژن شله و پریستلی 1772
Am امریكیوم سیبورگ، جیمز، مورگان، و گیورسو 1944
U اورانیوم كلاپروت 1789
Uun اونون‌بیوم ــــــــ ــ
Uup اونون‌پنتیوم ــــــــ ــ
Uut اونون‌تریوم ــــــــ ــ
Uuh اونون‌هگزیوم ــــــــ ــ
Yb ایتربیوم دومارینیاك 1878
Y ایتیریوم گادولین 1794
Ir ایریدوم تنانت 1804
In ایندیوم ریشتر 1863
Es اینشتنیوم گیورسو و همكاران 1952
Ba باریوم دیوی 1808
Bk بركلیوم تامپسون، گیورسو، و سیبورگ 1949
Br برم بالار 1826
Be بریلیوم وُكلن 1798
B بور گیلوساك و تنار و دیوی 1808
Bh بوریوم ــــــــ ــ
Bi بیسموت ژوفروا 1753
Pd پالادیوم وُلاستون 1803
K پتاسیم(كالیوم) دیوی 1807
Pr پراسیودیمیوم اوئر فن ولزباخ 1885
Pm پرومتیوم مارینسكی و گلن‌دنین و كورییل 1945
Pt پلاتین ده‌اولوا 1748
Pu پلوتونیوم سیبورگ، مك‌میلان، كندی، و واهل 1940
Pa پروتاكتینوم هان و مایتزه، سادی و كرانستون 1917
Po پولونیوم مادام كوری 1898
Tl تالیوم كروكز 1861
Ta تانتالوم اكه‌بِرگ 1802
Tb تربیوم موساندر 1843
Tc تكنیسیوم پره‌یه و سگره 1937
Te تلوریوم مولر 1783
W تنگستن دوالهویار 1783
Th توریوم برزیلیوس 1829
Tm تولیوم كلیو 1879
Ti تیتانیوم كلاپروت 1795
Ds دارمستیدیوم ــــــــ ــ
Db دوبریوم ــــــــ ــ
Dy دیسپروسیوم دو بوابودران 1886
Rf رادرفوردیوم ــــــــ ــ
Rn رادون بورن 1900
Ra رادیوم پیر كوری و مادام كوری 1898
Rb ربیدیوم بونزن و كریشهوف 1861
Re رنیوم نوداك و تاكه 1925
Ru روتنیوم كلائوس 1844
Rh رودیوم وُلاستون 1804
Zn روی (زینك) مارگرف 1746
Zr زیركونیوم كلاپروت 1789
Ge ژرمانیوم وینكلر 1886
Sm ساماریوم دو بوابودران 1879
Na سدیم دیوی 1807
Pb سرب (پلومبوم) ماقبل تاریخ ــ
Ce سریوم برزیلیوس و هیسینگر و كلاپروت 1803
Cs سزیوم بونزن و كریشهوف 1860
Se سلنیوم برزیلیوس 1818
S سولفور ماقبل تاریخ ــ
Si سیلیسیوم برزیلیوس 1824
Au طلا (اوروم) ماقبل تاریخ ــ
Fr فرانسیوم پِری 1939
Fm فرمیوم گیورسو و غیره 1953
P فسفر براند 1669
F فلوئور شله 1771
Sn قلع (استانوم) ماقبل تاریخ 3500پ‌م
Cd كادمیوم اشترومایر 1817
Cf كالیفرنیوم تامپسون، استریت، گیورسو، و سیبورگ 1950
Co كبالت براندت 1737
C كربن ماقبل تاریخ ــ
Cr كرومیوم وُكلن 1798
Kr كریپتون رامزی و تراورس 1898
Cl كُلُر شله 1774
Ca كلسیم دیوی 1808
Cm كوریوم سیبورگ، جیمز، مورگان، و گیورسو 1944
Gd گادولینیوم دومارینیاك 1880
Ga گالیوم دو بوابودران 1887
Xe زنون رمزی و تراورس 1898
Lr لارنسیوم گیورسو، سیكه‌لند، لارش، و لارتیمر 1961
La لانتانیوم موساندر 1839
Lu لوتتیوم اوربن 1907
Li لیتیوم آرفویدسون 1817
Mt مایتنریوم ــــــــ ــ
Cu مس (كاپروم) ماقبل تاریخ 8000پ‌م
Md مندلیفوم گیورسو، هاروی، چاپین، تامپسون، و سیبورگ 1955
Mg منیزیوم دیوی 1808
Mn منگنز گان 1774
Mo مولیبدنوم ژِلم 1781
Ne نئون رامزی و تراورس 1898
Np نپتونیوم مك‌میلان و اِبلسون 1940
Hg نقره (هیدرارگیروم) ماقبل تاریخ 1600پ‌م
No نوبلیوم گیورسو، سیكه‌لند، والتون، و سیبورگ 1958
N نیتروژن رادرفورد 1772
Ni نیكل كرونشتت 1751
Nb نیوبیوم هاچت 1801
Nd نیودیمیوم اوئر فن ولزباخ 1885
V وانادیوم سفشتروم 1830
Hs هاسیوم ــــــــ ــ
Hf هافنیوم كاستر و دوهِوِسی 1923
He هلیوم لاكر 1868
Ho هولمیوم سوره و كلیو 1878
H هیدروژن كاوندیش 1766
I ید كورتوا 1811
Eu یورپیوم دمارسی 1901
نماد شیمیایی برخی عنصرهای آشنا
نام نام لاتین نماد شیمیایی
آلومینیوم Aluminium Al
کلسیم Calcium Ca
کربن Carbon C
کلر Chlorine Cl
هیدروژن Hydrogen H
سدیم Natrium Na
آهن Ferrum Fe
سرب Plumbum Pb
منیزیوم Magnesium Mg
گوگرد Sulfur S
نیتروژن Nitrogen Na
اکسیژن Oxygen O


  1. proton number
  2. atomic number
  3. periodic table of the elements
  4. Jöns Berzelius
  5. Compound
  6. ionic bond
  7. covalent bond
  8. atomicity
  9. big bang
  10. nuclear fusion
  11. collapse
  12. Darmstadt
  13. Dubna