فرات

فُرات (Euphrates)

فُرات

رودی در جنوب غربی آسیا، با طول ۳,۶۰۰ کیلومتر. از شبه‌جزیرۀ آناتولی، در شرق ترکیه، سرچشمه می‌گیرد و ضمن گذر از سوریه و عراق در بالای بصره به رود دجله می‌پیوندد و پیش از ورود به خلیج فارس، اروندرود را تشکیل می‌دهد. شهرهای باستانی بابِل، اریدو، و اور در مسیر این رود قرار داشتند. رود فرات از تلاقی دو رود تشکیل می‌شود: رود قَرَه‌سو، که از ۳۰کیلومتری شمال شرقی اَرزروم در کوهستان قَرقاپازاری سرچشمه می‌گیرد؛ و رود مُراد، که از ۷۰کیلومتری شمال شرقی دریاچۀ وان سرچشمه می‌گیرد. این دو رود به‌سمت جنوب غربی جریان می‌یابند تا این‌که در نزدیکی کِبان به‌هم می‌رسند. در مسیر فرات ریزابه‌های متعددی بر آن افزوده می‌شود. سپس این جریان یکپارچه در مسیر جنوب غربی به‌سوی شهر سمساط ادامه می‌یابد و ضمن گذر از رشته‌کوه اصلی کوه‌های توروس، تندابها و سیلابهایی را پدید می‌آورد. از مسکنه، در سوریه، تا انتها در زمین هموار جاری و از این نقطه به‌بعد در حدود ۷۲۵کیلومتری با سفاین کوچک، در فصول پرآب قابل کشتی‌رانی است. سپس از سوریه عبور می‌کند و در جهت جنوب شرقی جریان می‌یابد و در ابوکمال وارد عراق می‌شود. پیش از رسیدن به عراق رود خابور به آن می‌پیوندد. در عراق به موازات رود دجله جاری است و در قُرَنه به دجله می‌پیوندد. در عراق فرات و دجله را رافدین می‌خوانند. رود مشترکی که بدین ترتیب پدید می‌آید، اروندرود نامیده می‌شود، که از طریق چندین رودشاخه به خلیج فارس می‌ریزد. سابقاً دجله و فرات مسیری جداگانه را به‌سوی دریا می‌پیمودند. فاصلۀ میان این دو رود بین ۳۰ تا ۳۰۰ کیلومتر متغیر است. پس از عبور رود فرات از نواحی کوهستانی، مهم‌ترین ریزابۀ آن در کرانۀ راست، رود ساجر سوئیس و در کرانۀ چپ رودهای بلیخ و خابور است. مسافرت از طریق این رود تا شهر هیت، در فاصلۀ ۱,۹۰۰کیلومتری، فقط با کشتی‌های کوچک امکان دارد؛ ولی کشتی‌های بزرگ‌تر می‌توانند تا محل تلاقی این رود با رود دجله پیش بروند. دولت جمهوری ترکیه با ساخت سدهای مختلف در ترکیه و سوریه، میزان آب ورودی از فرات به عراق را شدیداً کاهش داده است. پیامدهای این امر، همراه با افزایش تدریجی نمک در مزارع جنوبی عراق، که کاهش چشمگیر محصولات کشاورزی را درپی داشته، برای کشاورزی عراق فاجعه‌بار بوده است. اعتمادنداشتن سوریه و عراق به طرح‌های ترکیه دربارۀ آب رود فرات موجب شده است تا تحلیلگران پیش‌بینی کنند که جنگ بعدی در خاورمیانه بر سر آب باشد. از نظر تاریخی فرات یکی از مهم‌ترین رودهای جهان و وادی رافدین (بین فرات و دجله) زادگاه تمدن‌های باستانی آشور، سومر، و بابل بوده و از قدیم‌الایام در امر آبیاری بین‌النهرین اهمیت بسیار داشته و شاهد جنگ‌ها و خون‌ریزی‌های فراوان بوده است. در زمان اشکانیان و ساسانیان رود فرات مرز طبیعی ایران و روم بود.

 

---