فوکو، میشل (۱۹۲۶-۱۹۸۴)

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از Foucault, Michel)

فوکو، میشل (۱۹۲۶-۱۹۸۴)(Foucault, Michel)

ميشل فوکو
ميشل فوکو
ميشل فوکو
ميشل فوکو
ميشل فوکو
میشل فوکو
Michel Foucault
زادروز 1926م
درگذشت 1984م
ملیت فرانسوی
شغل و تخصص اصلی فیلسوف و مورخ
آثار تاریخ جنون (1961)؛ مراقبت و تنبیه (1975)

فیلسوف و مورخ فرانسوی. در دانشسرای عالی[۱] تحصیل کرد و در آلمان، سوئد، لهستان و الجزایر به تدریس پرداخت. در دانشگاه‌های کلرمون‌ـ‌فران[۲] و ونسن[۳] به مقام استادی رسید و پس از آن در ۱۹۷۰ کرسی تاریخ نظام‌های اندیشه در کولژ دو فرانس[۴] را تصاحب کرد. آثارش که طیف وسیعی شامل تاریخ، فلسفه، روان‌کاوی و زبان‌شناسی را دربر‌می‌گیرد، تأملات و پرسش‌های جدیدی را دربارۀ خصلت تاریخی حوزه‌های گوناگون تجربۀ اجتماعی برانگیخت. آثار فوکو مجموعه‌ای از پژوهش‌های تاریخی دربارۀ نهادها[۵] یا به تعبیر فوکو گفتمان‌های[۶] مختلف است. از نظر فوکو، گفتمان قالبی از متن‌ها، زبان‌های تخصصی و شبکه‌هایی از روابط قدرت است که در هر حوزۀ معیّن حاکم‌اند و آن را تعریف می‌کنند. او اغلب به روابط میان قدرت و دانش، که برای او تقریباً یک چیزند، برمی‌گردد. تاریخ جنون[۷] (۱۹۶۱) او که نیمۀ تاریک تاریخ سنتی فلسفه و علوم را روشن می‌کرد، عقل کلاسیک را عامل طرد و خاموش‌سازی صدای جنون دانست (از قرن ۱۷ به‌بعد دیوانگان رسماً در دارالمجانین محبوس شدند) و روان‌کاوی را ابزار به دام‌انداختن جنون شناخت. به‌عقیدۀ او مغرب‌زمین از آغاز تاریخ‌اش هویت فرهنگی‌اش را فقط با طرد قهرآمیز و آشکار جنون تعریف کرده است. اما شهرت فوکو با واژه‌ها و چیزها[۸] (۱۹۶۶) آغاز شد که در آن برای هریک از سه دورۀ کلاسیک، رنسانس و مدرن صورت‌بندی منظم و ویژه‌ای را (که آن را اپیستمه[۹] می‌نامد) جست‌وجو می‌کند که بر معرفت‌های هر دوره حاکم است و شیوۀ اندیشیدن به چیزها را تعیین می‌کند. این اثر نوعی باستان‌شناسی علوم انسانی شناخته شد. کتاب مراقبت و تنبیه[۱۰] (۱۹۷۵) به بررسی فلسفۀ جزا و سازوکارها و ابزارهای قضایی در جامعۀ انضباطی قرن ۱۹ می‌پردازد و با رویکردی مناقشه‌برانگیز، کارکرد زندان را نه جلوگیری از جرم، بلکه حفظ و مدیریت آن اعلام می‌کند. فوکو پژوهش‌های آخر خود را به مسائل جنس و جنسیت معطوف کرد. تاریخ جنسیت[۱۱] (۱۹۷۴ـ۱۹۸۴؛ ۳ جلد)، که در چارچوب برنامۀ کلی فوکو قرار می‌گیرد، جنسیت را به‌مثابۀ نحوه‌ای از تجربۀ تاریخی خاص بررسی می‌کند که در آن سوژه برای خودش و دیگران از طریق روندهای معیّنی عینیت می‌یابد. او شکل‌گیری فاعل میل[۱۲] را با واسطۀ سازوکارهای اعتراف[۱۳] مسیحی دنبال می‌کند. فوکو کوشید رابطۀ دانش و عقل را با قدرت تحلیل کند و آن را در حوزه‌های مختلفی نظیر جرم‌شناسی و پزشکی نشان دهد. به‌عقیدۀ او چیزهایی که ممکن است پیشرفت یا بهبودی در امر درمان شناخته شوند چه بسا نمایانگر جنبه‌هایی از کنترل فزایندۀ اجتماعی و سیاسی باشند. روابط اجتماعی چیزی جز روابط قدرت آمیخته با دیگرآزاری نیستند. وجوه بارز روش تحقیق فوکو را می‌توان چنین خلاصه کرد: شکاکیتی دایمی در قبال همۀ حقایقِ عامِ علوم انسان‌شناختی و احکام کلی مربوط به طبیعت انسان و ضرورت تحلیل و بررسی دقیق آن‌ها در متن تاریخی‌شان؛ روی‌گرداندن از روش فلسفیِ صعود به‌سوی سوژۀ به‌عنوان تنها عامل شناختِ ابژۀ و روی‌نهادن به روشِ نزول به‌سوی مطالعۀ رفتارها و عمل‌کردهای انضمامی و مشخصی که سوژه‌ای معیّن را در حیطۀ معیّن شکل می‌دهند. این‌ها پراتیک‌ها[۱۴] یا شیوه‌هایی از عمل و اندیشۀ توأمانند که کلید فهم شکل‌گیری سوژه و ابژه را در به‌هم‌پیوستگی‌شان فراهم می‌کنند.

 


  1. École Normale Supérieure
  2. Clermont-Ferrand
  3. Vincennes
  4. Collège de France
  5. institutions
  6. discourses
  7. Madness and Unreason
  8. Words and Things
  9. Epistémé
  10. Discipline and Punish
  11. The History of Sexuality
  12. subject of desire
  13. confession
  14. practices