فرسک
فِرِسْک (fresco)
(واژۀ ایتالیایی به‌معنای «تازه») اسلوبی در دیوارنگاری که با استفاده از رنگ‌های محلول در آب بر روی سطح گچی دیوار اجرا می‌شود. این اسلوب، از دیرباز بسیار رواج داشته است؛ برخی از نمونه‌های آغازین آن (ح ۱۷۵۰ـ۱۴۰۰پ‌م) در ویرانه‌های شهر کنوسوس[۱] در جزیرۀ کرت[۲]، یافت شده است (اکنون در موزۀ باستان‌شناسی هراکلئون[۳]). فرسک از قرن ۱۳م تا قرن ۱۷ در ایتالیا به اوج شکوفایی خود رسید. برتری فرسک بر دیگر اسلوب‌های نقاشی دیواری در این است که به‌نحوی استثنایی بادوام‌تر است. رنگ‌ها در اندود ترکیبیِ سطح دیوار جذب می‌شوند، و اگر مراحل کار دقیق اجرا شود، نقاشی دیواری به اندازۀ خود سطح گچی دوام خواهد یافت. اسلوب فرسک فقط برای اقلیم‌های خشک مناسب است، زیرا رطوبت، موجب فروریختن گچ می‌شود. به‌همین سبب فرسک هرگز در آب‌و‌هوای مرطوب ونیز به اندازۀ دیگر مراکز هنری ایتالیا، همچون فلورانس[۴] و رم، رواج نیافت.
روش کار. دیوار آجری یا سنگی، با دو لایه از اندود گچی پوشش می‌یابد: لایۀ اول (آریتچو[۵]) به ضخامت ۱.۲۷ سانتی‌متر بر سراسر دیوار کشیده می‌شود؛ و لایۀ بعدی با پوششی نازک‌تر (اینتوناکو[۶])، فقط بر آن بخش از دیوار کشیده می‌شود که مقررّ است در هر روز بر روی آن نقاشی شود؛ این بخش نباید پیش از قرارگرفتن رنگیزه‌ها بر روی آن، خشک شود. حین خشک‌شدنِ این لایه، سطحی تبلور‌یافته از کربنات[۷] شکل می‌گیرد، و اساس کار بر این است که در همان زمان رنگیزه‌ها به‌کار رَوَند تا جذب پوشش تبلور‌یافته گردند، که ضمن حفاظت از رنگیزه‌ها، به آن‌ها شفافیّت می‌بخشد. نقاش پیش از شروع کارش باید کلِّ طرح دلخواه (کارتون[۸]) را بر روی کاغذ آماده کند و سپس آن را روی سطح اندودخوردۀ دیوار قرار دهد و با سوزن‌زدن بر روی خط ـ کناره‌ها[۹] طرح را منتقل سازد، به این ترتیب سطح زیرین مضرّس می‌شود؛ نیز می‌توان با پاشیدن گرد زغال از خلال سوراخ‌های روی کاغذ، طرح خط ـ کناره را بر روی دیوار نشانه‌گذاری کرد (این اسلوب با نام پونسینگ[۱۰] مشهور است). اغلب کارتون را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کنند تا هر قسمت از آن را در یک روز اجرا کنند. اگر مرز هر بخش از سطح گچی تا حدی قابل رؤیت باشد، مورّخان هنر می‌توانند تعداد روزهایی را که هنرمند صرف تکمیل نقاشی کرده است، محاسبه کنند. در گذشته بیشتر رنگ‌ها کانی بودند و در مقابل فعل و انفعالات شیمیاییِ آهک مقاومت می‌کردند. هنرمندان رنگ را اغلب به‌صورت گَرد مخلوط در آب با غشایی نازک و شفاف، و کمی تیره‌تر از رنگ دلخواه، بر زمینه به‌کار می‌بردند، زیرا رنگ‌ها پس از خشک‌شدن روشن‌تر می‌شوند. در اجرای این شگردها می‌بایست حداکثر دقت و استادکاری به‌کار رود، و پیش‌بینی‌های لازم صورت گیرد، چراکه اگر هنرمند خطای کوچکی مرتکب شود فقط می‌توان با کندن سطح گچی و پوشش دوبارۀ دیوار، و نقاشی مجدد، آن را اصلاح کرد. بوئون فرسکو[۱۱] اسلوب اصلی فرسک است، و فرسکوسِکّو[۱۲] («دیوارنگارۀ خشک») به نقاشی بر اندود خشک گفته می‌شود، که بسیار کم‌دوام‌تر است، به‌همین سبب این اسلوب را برای برخی دست‌کاری‌های نهایی به‌کار می‌بردند.