گاماچلیپا

گاماچَلیپا (Gacrux)
سومین ستارۀ درخشان صورت فلکیِ جنوبی چلیپا یا صلیب جنوبی. این ستاره قسمت بالای صلیب را نشان می‌دهد و فقط ۳۳ درجه از قطب جنوب آسمان فاصله دارد. قطب جنوب آلمان نقطه‌ای است که ستاره‌های نیمکرۀ جنوبی آسمان، به ظاهر، بر گرد آن می‌گردند. علت این حرکت ظاهری در واقع چرخش محوری زمین است. گاماچلیپا هرگز از عرض‌های بالاتر از ۳۰ درجۀ شمالی دیده نمی‌شود، زیرا به قطب جنوب آسمان بسیار نزدیک است. با این حال، در نیمکرۀ جنوبی و در همۀ شب‌های سال می‌توان گاماچلیپا را در حال دور زدن قطب جنوب آسمان دید. به‌همین سبب به آن ستارۀ پیراقطبی نیمکرۀ جنوبی می‌گویند. دریانوردان و شاعرانِ قدیمی، صلیب جنوبی را بخشی از صورت فلکی بزرگ‌تر قنطورُس می‌شناختند. تا اواخر قرن ۱۷، این صورت فلکی را رسماً صورت فلکی مستقلی به حساب نمی‌آوردند. ستاره‌هایی نظیر گاماچلیپا، که با چشم غیرمسلح دیده می‌شوند، به کهکشان راه شیری تعلق دارند و بیشتر آن‌ها بسیار درخشان‌اند یا نسبتاً در فاصلۀ نزدیک قرار دارند. فاصلۀ گاماچلیپا از منظومۀ خورشیدی ۱۲۰ سال نوری است. درخشش ذاتی یا کل برون‌داد نور آن را با قدر مطلق مِنهای ۱.۲ برآورد می‌کنند. قدر مطلقِ ستاره‌های درخشان کم و حتی منفی است. قدر این ستاره حدود ۲۵۰ برابر خورشید است. گاماچلیپا در آسمان شبِ زمین با قدر ظاهری ۱.۶۳ می‌درخشد و یکی از ۵۰ ستارۀ درخشان از منظر زمین است. دمای سطحیِ آن نسبتاً کم و برابر ۳هزار درجۀ سانتی‌گراد است و به اندازۀ نصف دمای خورشید هم نمی‌رسد. این دما ستاره را به رنگ سرخ تیره درآورده است. قطر آن را ۱۲۴میلیون کیلومتر و حدوداً ۹۰بار بزرگ‌تر از قطر خورشید برآورد کرده‌اند. اخترشناسان با توجه به ترکیب و اندازه، گاماچلیپا را در ردۀ ستارۀ غول سرخ قرار می‌دهند. غول سرخ ستاره‌ای پیر است و تغییرات درونی بسیاری را پشت سر گذاشته است که آن را بزرگ‌تر از اندازۀ اولیه، و در نتیجه، درخشان‌تر ساخته است. در بسیاری از نقشه‌ها و منابعِ ستاره‌ای، گاماچلیپا را به‌صورت ستارۀ دوگانه‌ای نمایش می‌دهند که ندیم کم‌فروغش دقیقاً در شمال شرق آن قرار دارد. با این همه، این‌گونه نمایش فاقد دقت است، زیرا ستاره‌ها در فضا واقعاً نزدیک هم نیستند و فقط از دیدگاه ناظر زمینی چنین دیده می‌شوند. اخترشناسان این گونه زوج‌ها را ستارۀ دوگانۀ اُپتیکی می‌نامند.

 

---