گرم شدن زمین
گرم‌شدن زمین (global warming)
افزایش میانگین دمای کرۀ زمین به میزان تقریبی ۰.۵ درجۀ سانتی‌گراد طیّ قرن گذشته. گمان می‌رود که قسمت اعظم این افزایش به فعالیت انسانی مربوط باشد. دمای کرۀ زمین در طول تاریخ بسیار متغیّر بوده و افت و خیزهای متعددی در دوره‌های تاریخی داشته است، اما دورۀ اخیر گرم‌شدن با گسترش صنعت مصادف شده و این فرضیه را تقویت می‌کند که گرمای یادشده ناشی از افزایش شتابان اثر گلخانه‌ای به‌سبب آلاینده‌های جوّی، به‌خصوص گاز دی‌اکسیدکربن، است. تغییرات طبیعی و شاید آشفته اقلیمی به‌منزله علت بالارفتن دمای کنونی جهان منتفی دانسته نشده است، و دانشمندان هنوز هم تأثیر آلاینده‌های انسان‌زاد[۱] (ناشی از فعالیت‌های انسانی) را در آن دخیل می‌دانند. در ۱۹۸۸، «سازمان جهانی هواشناسی[۲]» و«سازمان ملل متحد» با «برگزاری میزگردی بین دولتی دربارۀ تغییرات اقلیمی[۳]» (IPCC)، هیئتی از بیش از ۲هزار دانشمند را تشکیل دادند تا دربارۀ علل تغییرات اقلیمی و پیش‌بینی‌های مربوط به آن به پژوهش بپردازند. در ژوئن ۱۹۹۶، IPCC تأیید کرد که زمین در حال گرم‌شدن است و احتمالاً فعالیت‌های انسانی در وقوع آن دخیل‌اند. ارزیابی تأثیر نوع بشر بر اقلیم جهان به‌دلیل ناپایداری طبیعی هم در مقیاس زمین‌شناختی و هم در مقیاس دورۀ انسان، پیچیده و دشوار است. با وجود این طی دورۀ کنونی گرم‌شدن زمین، تا این لحظه، دمای انگلستان تقریباً یک درجۀ سانتی‌گراد سردتر از اوج گرمای به اصطلاح «دورۀ گرم قرون میانه[۴]» (۱۰۰۰ تا ۱۴۰۰م) بوده است. این دوره بخشی از یک نوسان اقلیمی کاملاً طبیعی در مقیاس جهانی بود. فاصلۀ زمانی بین دورۀ گرم قرون میانه و افزایش کنونی دما، نسبت به دماهای تاریخ کرۀ زمین، به‌طور غیرمنتظره‌ای سرد بود. گرم‌شدن زمین، افزون بر بالابردن میانگین دمای کرۀ زمین، سبب شده است که تغییرات فصلی در دهه‌های اخیر مشهودتر شود. ازجمله می‌توان از شدیدترین زمستان ثبت‌شده در شرق امریکا در سال‌های ۱۹۷۶ـ۱۹۷۷، و ثبت امواج گرما در هلند و دانمارک در سال بعد یاد کرد. بنابر نتایج تحقیقات پژوهشگران امریکایی، که از حلقه‌های تنۀ درختان و هسته‌های یخ برای تعیین دماهای طی ۱۰۰۰ سال گذشته استفاده کرده‌اند، سال ۱۹۹۸ گرم‌ترین سال در سطح کرۀ زمین در هزارۀ گذشته بوده است. در نشستِ سازمان ملل متحد که در ۱۹۹۵ در برلین برگزار شد، برای اقدام به‌منظور کاهش انتشار گازهای زیانبار برای محیط زیست توافق حاصل شد. شرکت‌کنندگان در این نشست، که نمایندۀ بیش از ۱۲۰ کشور جهان بودند، فرآیندی دو ساله برای مذاکره به‌منظور تعیین هدف‌ها و زمان‌بندی برنامه‌هایی درجهت کاهش انتشار دی‌اکسید کربن و سایر گازهای گلخانه‌ای، بعد از سال ۲۰۰۰ در هر یک از کشورها، به تصویب رسانیدند. تفاهم‌نامه (پروتکل) کیوتو مصّوب ۱۹۹۷ کشورهای صنعتی جهان را متعهد می‌کند که انتشار سالانۀ گازهای زیانبار خود را تا ۲۰۱۲ به میزان ۵.۲ درصد کاهش دهند. در پایان آوریل ۱۹۹۸، سی وچهار کشور تفاهم‌نامۀ کیوتو را امضا کرده بودند. این کشورها همۀ کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا، کانادا، نروژ، برزیل، و ژاپن را شامل می‌شد. برای آن‌که این پیمان ضمانت اجرایی داشته باشد، ۵۵ کشور باید آن را امضا و تأیید کنند. این ۵۵ کشور باید شامل آن تعداد از کشورهای صنعتی پیشرفته باشد که انتشار جهانی کربن از آن‌ها ۵۵ درصد مقدار کل انتشار کربن در جهان باشد. در استرالیا، «مرکز آب و هوای ملّی[۵]» وابسته به «سازمان هواشناسی استرالیا» نشان داد که بین سال‌های ۱۹۱۰ و ۱۹۹۹، میانگین دمای سالانۀ استرالیا از ۰.۸ تا ۲۸.۴۳ درجۀ سانتی‌گراد افزایش یافته است، و گرم‌ترین دهه‌های قرن ۲۰، سه دهۀ ۱۹۹۰، ۱۹۸۰ و ۱۹۷۰ بوده‌اند. این مرکز اعلام کرد که این امر پیش‌بینی آن‌ها را در مورد گرم‌شدن زمین تأیید می‌کند و اظهار داشت که تأثیر انسان در این رویداد قابل‌تشخیص و بارز بوده است. ذوب‌شدن و فروپاشی «سکوی یخی لارسن[۶]»، در قارۀ جنوبگان، یکی از پیامدهای گرم‌شدن زمین است. انتظار می‌رود که ذوب‌شدن یخ‌ها سطح آب دریاها را در دهه‌های آینده بالا ببرد. در اکتبر سال ۲۰۰۰، زیست‌شناسان دریایی طی گزارشی برآورد کردند که از ۱۹۹۸ به‌بعد ۵۰ تا ۹۵ درصد آبسنگ‌های مرجانی[۷] اقیانوس هند درنتیجۀ گرم‌ترشدن دریاها، هلاک شده‌اند. بنابر «پیمان‌نامۀ تغییرات اقلیمی»، که در ۱۹۹۲ تصویب شد، کشورهای صنعتی تعهد کردند که انتشار دی‌اکسیدکربن خود را، که عامل عمدۀ گرم‌شدن زمین به‌شمار می‌آید، ثابت نگه دارند به‌طوری که تا سال ۲۰۰۰ میزان آن بیش از مقدارش در ۱۹۹۰ نشود. اما، بنابر شواهدی که «اتحادیۀ اروپا»، «شورای جهانی انرژی[۸]»، «آژانس بین‌المللی انرژی[۹]»، و سایر نهادهای بین‌المللی گردآوری کرده‌اند احتمالاً فقط سه کشور به این هدف دست پیدا می‌کنند. چنان‌که انتظار می‌رفت، در میان کشورهای غربی، فقط بریتانیا، آلمان، و لوکزامبورگ به این هدف دست یافتند. در بریتانیا، این دستاورد عمدتاً ناشی از فروپاشی صنعت زغال‌سنگ و درنتیجه افزایش مصرف گاز، بوده که میزان آلایندگی آن کمتر است. «آژانس بین‌المللی انرژی» در ۱۹۹۶ برآورد کرد که تا سال ۲۰۰۰ انتشار گازهای آلاینده تا ۱۷ درصد بیش از میزان آن در ۱۹۹۰ خواهد بود؛ میزان انتشار این گازها تا ۲۰۱۰ تا ۴۹ درصد افزایش خواهد یافت. در ۱۹۹۷ غلظت گازهای انتشاری به ۳۶۴ قسمت بر میلیون رسید. همایش سازمان ملل متحد، که در نوامبر سال ۲۰۰۰ دربارۀ گرمایش جهانی تشکیل شد، نتوانست توافقی بین امریکا و کشورهای اروپایی برقرار سازد. امریکا، بعد از روزها مقاومت سرسختانه در‌برابر طرح‌های مبارزه با گرم‌شدن زمین، در آخرین لحظه‌ها با مواردی موافقت کرد، اما این موارد حدّاقل را شرکت‌کنندگان در کنفرانس نپذیرفتند.