هندو، آیین

هندو، آیین (Hinduism)

مناسک هندوها در رودخانه گنگ

(به تعبیر هندوان سَناتانه دارمه، به‌معنی «آيين ابدی»)، دینی که کمابیش ۴هزار سال پیش در شمال هند پدید آمد و در ظاهر و در بعضی اشکالش دارای خدایان بسیار است؛ ولی به یک روح متعالی نامتشخص موسوم به برهمن برفراز مظاهر کثیر عالَم اعتقاد دارد. از اینان خدایانی سه‌گانه (تری‌مورتی) در رأس قرار می‌گیرند: برهما، ویشنو، شیوا (آفریننده، نگه‌دارنده، نابود‌کننده). تناسخ و کارما اصول عقاید آیین هندو را تشکیل می‌دهند و وداها کهن‌ترین متون مقدس این دین‌اند. این آیین بیش از ۹۰۰میلیون پیرو در جهان دارد. زنان با مردان برابر نیستند، ولی باید با محبت و احترام با آنان رفتار شود. درپی نفوذ اسلام در شمال هند از اواخر قرن ۱۲م (۶ق) حجاب زنان و محدودیت سفر آن‌ها معمول شد. باورهای هندو نزدیک به ۴۵۰۰ سال پیش در تمدن درۀ سند پدیدار شدند و گنجینه‌ای از اسطوره‌ها و افسانه‌ها را از این تمدن به دراویدیان منتقل کردند. درپی هجوم آریایی‌ها به شمال هند در حدود ۳هزار سال قبل، این اسطوره‌ها در دین و شعایر آریایی‌ها جذب شدند و اکنون بخشی از سنت‌های آیین هندو را تشکیل می‌دهند. نفوذ بابلی‌ها و مصریان باستان نیز در این آیین مشهود است. مجموعۀ سروده‌های موسوم به وداها که آریایی‌ها از خود برجای گذاشتند، متون فلسفی مشهور به اوپانیشادها با محوریت مفهوم برهمن و حماسه‌های شامل روایات آریایی و پیش‌آریایی رامایانا و مهابهاراتا را به‌دنبال داشت (که مورد دوم بهاگاواد گیتا را نیز در‌بر می‌گیرد). همۀ این متون پیش از مسیحیت موجود بود‌ند. متون تاریخی مقدس پوراناها که قدمتشان به قرن ۴م می‌رسد، گوناگونی جریان‌های فرهنگی را در هند نشان می‌دهند. اعتقادات و مناسک هندو ممکن است حتی از روستایی به روستای دیگر تفاوت کند. برخی خدایان مانند کریشنا، هَنومان، لَکشمی و مَهادِوی مقبولیت بسیار دارند. خدایان دیگر بیشتر محلی و اختصاصی‌اند و بیشتر در مواقع بیماری یا نیاز به آن‌ها روی آورده می‌شود. برخی خدایان در جسم‌ها یا آواتارهایی مانند راما یا کریشنا، که هر دو آواتارهایی از ویشنو هستند، نمایانده می‌شوند. این عبادت چندگانه بر نیروی آفرینش برهمن، وجود متعالی، استوار است. هندوان بر این باورند که همۀ جاندران جزئی از برهمن‌اند؛ جرقه‌هایی از آتمن یا حیات الهی‌اند که از کالبدی به کالبد دیگر تغییر شکل می‌دهند و گاه در قالب گیاه یا حشره‌ای تنزل می‌یابند و گاه در جسم یک انسان جای می‌گیرند. همه این‌ها به کارما یا اعمال گذشتۀ فرد بستگی دارد که سبب رنج‌ها یا خوشی‌های او در سیر پرفراز و نشیبش در سَمسارا (چرخۀ بی‌پایان مرگ و زندگی) است. انسان این فرصت را دارد که با عبادت و معرفت، زنجیرۀ کارمایی را بشکند و به مُکشا یا رستگاری نهایی نائل آید. آن‌گاه آتمن آزاد است که به نزد برهمن باز‌گردد. نیروی آفرینش عالم در وجود برهما یافته می‌شود. هنگامی که او جهان را آفرید، ویشنو نگاهش می‌دارد و شیوا نابودش می‌کند و سپس از نو برهما خلقش می‌کند. ویشنو و شیوا به ترتیب نیروهای روشنایی و تاریکی و نگهداری و نابودی‌اند و برهما نیروی توازنی است که وجود حیات و تعامل حیاتی را ممکن می‌سازد. جهان هم واقعی و هم موهوم (مایا) به‌شمار می‌رود؛ زیرا واقعیت آن بی‌دوام است. جهان خود در قالب الهۀ مایا ظاهر می‌شود. دین هندو آداب و مناسکی پیچیده دارد که در چارچوب جاتی یا نظام کاستی با نظارت کاهنان و معلمان برهمن برگزار می‌شود. در هند کاست‌ها به‌طور سنتی از چهار طبقۀ جامعۀ قدیم هندو مشتق می‌شوند: برهمنان (کاهنان)، کشاتریاها (اشراف و سرداران)، وایشیاها (کاسبان و کشاورزان) و شودراها (خدمتکاران). طبقۀ پنجمی نیز، مشهور به نجس‌ها که نژادشان ناپاک به‌شمار می‌رود، در حاشیۀ جامعۀ هندو ماند (و هنوز تا حدود زیادی باقی است). مجلس مؤسسان هند در ۱۹۴۷ تبعیض علیه «کاست‌های نامبرده» یا «طبقات محروم» را غیرقانونی اعلام کرد؛ اما تعصب شدید هنوز وجود دارد.‌ «انجمن جهانی آگاهی کریشنا» یا سازمان غربی جنبش هاره‌ کریشنا را سوامی پرابهوپادا (۱۸۹۶-۱۹۷۷) به غرب معرفی کرد. از اعضای آن خواسته می‌شود که در زهد زندگی کنند. اساس آن بر عبادت کریشنا است که مطالعۀ بهاگاواد گیتا و آیین‌هایی در معبد و در منزل و مناجات نام هاره (منجی) کریشنا را دربر می‌گیرد. اعضا ملزم به پرهیز از مصرف گوشت، تخم‌مرغ، مشروبات الکلی، چای، قهوه، مواد‌مخدر، و قمارند. روابط جنسی تنها برای ادامۀ نسل در چارچوب ازدواج مجاز است. ← هندو

 

---