هند

هِنْد (India)

بنای تاج محل، آگرا، هند

موقعیت. جمهوری هند در آسیای جنوبی و در کرانۀ شمالی اقیانوس هند قرار گرفته است. این کشور از شمال به چین و نپال و بوتان، از شرق به میانمار (برمه) و بنگلادش، و خلیج بنگال، از جنوب و جنوب غربی به، اقیانوس هند، و از غرب به دریای عرب و پاکستان محدود شده است. مساحت این کشور ۳,۱۶۵,۵۹۵ کیلومتر مربع و شهر دهلی نو پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. کشور هند که شامل بخش عمدۀ شبه‌جزیره‌ای با همین نام است، بعد از چین دومین کشور وسیع آسیا و دومین کشور پرجمعیت جهان است. کوه‌های عظیم هیمالیا که سراسر نواحی شمالی آن را فراگرفته‌اند، از نظر زمین‌ساختی بر اثر برخورد صفحۀ تکتونیکی شبه‌جزیرۀ هند با صفحۀ تکتونیکیِ آسیا پدید آمده و بلندترین نقطۀ روی زمین یا کوه اورست، را در خود جا داده است. کشور هند به سه ناحیۀ جغرافیایی تقسیم می‌شود: کوه‌های هیمالیا، جلگه‌های گنگ و براهماپوترا و ارتفاعات مرکزی و فلات دکن. ۱) کوه‌های هیمالیا از رشته‌کوه‌های لاداخ، قراقورم، پیر پنجال در جامو و کشمیر تشکیل یافته است و دنبالۀ شرقی آن کشورهای نپال و بوتان و چین را از هند جدا می‌کند. بلندترین نقطۀ هند، کوه کانچنجونگا، با بلندی ۸,۵۸۶ متر در ایالت سیکیم و نزدیک مرز کشور نپال قرار دارد. دنبالۀ جنوبی کوه‌های هیمالیا با نام رشته‌کوه‌های آراوالی، حوضۀ رودهای گنگ در شرق و سِند در غرب را از هم جدا کرده است. رودخانۀ براهماپوترا که از کوه‌های هیمالیا در چین سرچشمه گرفته، از گوشۀ شمال شرقی هند به این سرزمین وارد می‌شود و در کشور بنگلادش به رود گنگ می‌پیوندد و با دلتایی پهناور به خلیج بنگال می‌ریزد. ۲) جلگه‌های گنگ و براهماپوترا پرجمعیت‌ترین و حاصل‌خیزترین نواحی کشور هند است که در جنوب کوه‌های هیمالیا قرار دارند. رودخانه‌های گاگرا، یامونا، و بِتوا که از ریزابه‌های رود بزرگ گنگ‌اند، این جلگه‌ها را مشروب می‌کنند و جلگه نسبتاً باریک براهماپوترا از جنوب به رشته‌کوه‌های مرزی ناگا و خاسی منتهی می‌شود. ۳) ارتفاعات مرکزی و فلات دکن در جنوب جلگۀ گنگ قرار دارند. رشته‌کوه‌های مایکالا و ویندهایا و نیز ارتفاعات مالوا بخش شمالی این ناحیه را تشکیل می‌دهند و رودخانه‌های مهاندی و نرمادا مهم‌ترین زهاب‌های این قسمت‌اند. فلات دکن از حوالی رودخانۀ گودآوری شروع می‌شود و تا انتهای جنوبی شبه‌جزیرۀ هند ادامه دارد. کوه‌های غات (گات) شرقی و غات (گات) غربی، رشته‌های ساحلی این ناحیه‌اند و رودخانه‌های کریشنا و پِنِر مهم‌ترین رودهای آن محسوب می‌شوند. کرانه‌های هند تقریباً عاری از بریدگی و عوارض ساحلی است و خلیج‌های کمبایه (خامبات) و کوچ، در کرانه‌های غربی، تنها عوارض مهم این نواحی‌اند. جزایر آندامان و نیکوبار واقع در خلیج بنگال نیز بخشی از سرزمین هند به‌شمار می‌آیند. کشور هند از نظر اداری به ۲۸ ایالت و هفت سرزمین وابسته تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از دهلی نو، بمبئی (مومبای)، کلکته، مَدرَس، بنگلور، حیدرآباد، احمدآباد، پونه، سورات، کانپور، لکنو (لکهنو)، و ناگپور. اقلیم هند برحسب نواحی مختلف متفاوت است و کلاً چهار فصل دارد. خنک‌ترین فصل آن از آذر تا اسفند و گرم‌ترین ماه‌های آن فروردین و اردیبهشت است. خرداد تا شهریور فصل بارندگی‌های این کشور است و فصل خشک آن‌، که بعد از پایان بارندگی آغاز می‌شود، تا آبان به درازا می‌کشد. کمترین میزان بارندگی‌ آن ۱۰۰ میلی‌متر، در صحرای تار واقع در شمال غربی، و بیشترین بارندگی آن ۱۰هزار میلی‌متر، در ناحیۀ آسام، در درۀ براهماپوترا، است. میانگین دمای شهر دهلی در دی‌ماه ۱۴ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۳۱ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۴۰ میلی‌متر می‌رسد. حدود یک‌پنجم از هند را جنگل فراگرفته است. بیشتر دلتاهای رودخانه‌ها از جنگل کرنا مستور است و جنگل‌های مدارگانی خشک خاص نواحی مرتفع است. بیشتر جنگل‌های مدارگانی بارانی در نواحی آسام و کوه‌های غات غربی دیده می‌شوند. هند از نظر حیات وحش بسیار غنی است، ولی زدودن جنگل‌ها و توسعۀ کشتزارها و نواحی مسکونی، جانوران هند را از لانه‌ها و کُنام‌های خود آواره کرده و شمار آن‌ها رفته‌رفته ‌کاهش یافته است. فیل، کرگدن، گاو وحشی، شیر، ببر، پلنگ برفی، آهو، میمون، هوبره، و تمساح، گونه‌هایی از حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. اقتصاد هند در دهه‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و بین درآمد و هزینه‌های آن تا حد بسیاری تعادل برقرار شده است و نیاز به کمک‌های خارجی به‌طور محسوسی کاهش یافته است. حدود دوسوم از نیروی کار این کشور به کشاورزی اشتغال دارند و بسیاری از کشتزارها خصوصی و کوچک‌اند و بیشتر نیازهای خانوادگی را تأمین می‌کنند. تحولات دهه‌های اخیر، به‌ویژه از ۱۹۸۰ به این‌سو، موجب تغییرات بسیاری در کشاورزی هند شده و این کشور از نظر نیازهای غذایی خودکفا شده است. برنج که حدود ۴هزار نوع آن در هند کاشته می‌شود، عمده‌ترین محصول آن است و گندم، چای، قهوه و ادویه، نارگیل، پنبه و کنف، نیشکر، غلات، ذرت، دانه‌های روغنی، توتون و تنباکو، کائوچو، موز، و بادام‌زمینی از دیگر محصولات این کشورند. هند از نظر شمار دام در مقام اول جهان قرار دارد ولی رعایت‌نکردن بهداشت و تغذیۀ نامناسب، از بهره‌دهی آن‌ها کاسته است. صنعت شیلات این کشور به‌سرعت روبه تکامل است و میزان صید سالانۀ آن به ۳.۵ میلیون تن می‌رسد. هند از نظر منابع معدنی غنی است و آهن و زغال آن در حجم بسیار وسیع استخراج می‌شود. افزون بر آن، بوکسیت، منگنز، مس، گوگرد، نمک و سنگ‌های قیمتی اقلام صادراتی آن را تشکیل می‌دهند. معادن نفت و گاز این کشور فراوان است؛ تولید نفت خام آن به ۳۳.۵ میلیون تن و تولید گاز طبیعی آن به ۲۵میلیارد متر مکعب، بالغ می‌شود و ۶۰ درصد از نیازهای داخلی را تأمین می‌کند. بیش از نیمی از نیروی الکتریسیتۀ هند در نیروگاه‌های حرارتی و نیم دیگر در نیروگاه‌های هسته‌ای و برقابی تولید می‌شود و میزان کل آن به ۴۵۰میلیارد کیلووات ساعت می‌رسد. هند در زمینۀ صنعت پیشرفت زیادی داشته و منسوجات، دوچرخه، وسایل الکتریکی و الکترونیکی، انواع نرم‌افزار، سیمان، شکر، کود شیمیایی، کاغذ، موتورسیکلت و اتومبیل، فرآورده‌های صنعتی این کشور را تشکیل می‌دهند.

حکومت و سیاست. نوع حکومت هند جمهوری فدرال چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. رئیس‌جمهور را اعضای کالج انتخاباتی برای پنج سال انتخاب می‌کنند و فرمانداران ۲۸ ایالت‌این کشور و نیز فرمانداران سرزمین‌های وابسته را رئیس‌جمهور منصوب می‌دارد. رهبر حزب حائز اکثریت سِمت نخست‌وزیری را برعهده می‌گیرد. قوۀ مقننۀ هند از شورای ایالتی (راجیا صابا) و مجلس خلق (لوک ‌صابا) تشکیل می‌شود. شورای ایالتی ۲۵۰ عضو دارد که مردم آنان را برای شش سال انتخاب می‌کنند و اعضای مجلس خلق ۵۴۳ نفرند که هر پنج سال یک‌بار انتخاب می‌شوند.

مردم و تاریخ. جمعیت هند ۱,۲۱۰,۱۹۳,۴۲۲ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۳۸۲.۳ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۱.۵ درصد است و هندی‌ها ۸۰ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۸۰ درصد از مردم هند از آیین هندو پیروی می‌کنند و ۷۲ درصدشان در روستاها به‌سر می‌برند و هندی و انگلیسی‌زبان رسمی آنان است. میانگین امید به زندگی در هند ۶۳ سال است و ۵۶.۵درصد از بزرگسالان آن باسوادند. نخستین آثار زندگی و تمدن که از درّۀ سِند به‌دست آمده، از سابقۀ تاریخی ۲۵۰۰پ‌م این سرزمین حکایت دارد. اقوام آریایی که از فلات ایران به سوی هند مهاجرت کردند، تمدن درۀ سِند را نابود کردند و به آبادانی جلگۀ گنگ پرداختند، و آیین و فرهنگ خود را در آن سرزمین رواج دادند. در قرن ۶پ‌م، نخست آیین جین و سپس آیین بودا در آن نواحی رواج یافت و سراسر شبه‌قارۀ هند و آسیای شرقی را فراگرفت. در قرن‌های بعد، چاندراگوپتا موریا (۳۲۵ـ۲۹۷پ‌م) دولت پادشاهی مگادا را در سواحل جنوبی گنگِ سفلا تأسیس کرد و دامنۀ فتوحات خود را تا درّۀ سِند، در غرب، و فلات دکن، در جنوب، گسترش داد. فرزند او آشوکا (۲۶۸ـ۲۳۲پ‌م) سراسر شبه‌قارۀ هند را به زیر فرمان خود درآورد و کیش بودا را در آن سرزمین رواج داد. در قرن ۱۴م خاندان گوپتا به سلطنت رسیدند و دوران طلایی تمدن هند را پایه‌گذاری کردند که امپراتوری آنان تا نیمه‌های قرن ۶م دوام آورد. مسلمانان در ۷۱۲م به درۀ سند وارد شدند و به ترویج آیین اسلام پرداختند. سلطان محمود غزنوی در پایان قرن ۱۰م به هندوستان یورش برد و معابد و پرستشگاه‌های هندیان را ویران کرد. در اواخر قرن ۱۳م جلال‌الدین خلجی افغانی سلسلۀ خلجیان را در آن‌جا تأسیس کرد و از آن زمان تا حملۀ امیرتیمور، هندوستان میان امرای مختلف دست به دست می‌شد. ظهیرالدین بابُر، یکی از نوادگان امیرتیمور، در ۱۵۲۶ سلسلۀ تیموریان هند را تأسیس کرد. روزگار سلطنت تیموریان یکی از درخشان‌ترین ادوار تاریخ هند است و آثار تاریخی به جامانده از آنان، مانند تاج‌محل و باغ‌های شالیمار، از فر و شکوه و هنردوستی شاهان تیموری حکایت دارد. پرتغالی‌ها به سرکردگی واسکو دو گاما در ۱۴۹۸م در گالیکوت هند پیاده شدند و به مرور بر کرانه‌های جنوبی هند تسلط یافتند و پادشاه پرتغال در ۱۵۰۹ آلفونسو آلبوکرک را به فرمانداری کل هند منصوب کرد. تسلط پرتغالی‌ها بر هند راه نفوذ و اعمال نظر دیگر قدرت‌های اروپایی را به شبه‌قارۀ هند باز کرد و هندوستان به صحنۀ رقابت آنان مبدل شد. انگلیسی‌ها دست دیگر رقیبان اروپایی خود را از هند کوتاه کردند و رفته‌رفته بر سراسر هند استیلا یافتند. هندیانی که از حضور بیگانگان در میهنشان ناراضی بودند، با تشکیل حزب کنگرۀ ملی و با رهبری مهاتما گاندی (۱۸۶۹ـ۱۹۴۸) علیه حضور انگلیسی‌ها به مبارزه برخاستند و انگلیسی‌ها را که در جنگ جهانی دوم توان خود را از دست داده بودند، به‌شدت تحت فشار قرار دادند و به ترک هندوستان ناگزیرشان کردند. پس از خارج‌شدن انگلیسی‌ها از هند، اختلاف میان مسلمانان و هندوها شدت گرفت و شبه‌قارۀ هند میان آنان تقسیم شد و کشور مسلمان‌نشین پاکستان از هند جدا شد. با تدوین نخستین قانون اساسی هند در ژانویۀ ۱۹۵۰ و برگزاری انتخابات آزاد، آرامش بر هند حکم‌فرما شد. جواهر لعل نهرو نخست‌وزیری هند را برعهده گرفت و با کمک یاران متعهد و به کارگیری راهنمایی‌های گاندی، هند به یکی از دموکراتیک‌ترین کشورهای جهان مبدل شد. این کشور نخستین بمب هسته‌ای خود را در ۱۹۷۴ آزمایش کرد و بدینسان در ردیف کشورهای مجهز به سلاح اتمی جای گرفت.

---