تحول خلاق
تَحَوُّل خَلّاق (L\' Evolution créatrice)
کتابی در فلسفه، تألیف هانری برگسون، به زبان فرانسوی، منتشرشده در ۱۹۰۷. این کتاب، که آن را مهم‌ترین اثر برگسون می‌دانند، در چهار مبحث تدوین شده است: مبحث اول، توصیف نقادانۀ تحول حیات، ابزارواری و غایت‌مداری است. برگسون در این بخش، موضع خویش را که مبتنی بر اصل صیرورت است، تعریف می‌کند. مؤلف بر آن است که یگانه بدیل اساسی در برابر این دو نظریه، نظریه‌ای است که هوش آدمی در مرکز آن قرار دارد. مبحث دوم، دربارۀ امتدادات متباعد تحول حیات و خوابناکی ـ هوش ـ غریزه است. برگسون در این بخش می‌کوشد نشان دهد که تحول جهان خطی نیست و در جهات مختلف امتداد دارد. آنچه به این تحول سمت‌وسویی آگاهانه می‌بخشد، هوش است. مبحث سوم، دربارۀ معنای حیات، نظم طبیعت و هوش است. مؤلف در این بخش، ماده و هوش آدمی را دو روی یک سکۀ آگاهی و تحول حیات را موقوف به فعالیت هوشمندانۀ آدمی می‌داند. مبحث چهارم، در باب ساختار سینمایی اندیشه و اشتباه ابزارگرایی است. برگسون در این بخش، با استناد به مفهوم صیرورت همچون خودِ آگاهی، مباحث فصول پیشین را جمع‌بندی می‌کند. نکتۀ تازه‌ای که برگسون در این بخش بدان می‌پردازد، شباهت تصاویر برآمده از هوش آدمی با تصاویر سینمایی است. برگسون در تحول خلاق کوشیده است با استناد به یافته‌های علوم دقیقه، تعریفی از معنای تحول به‌دست دهد.