لاکان، ژاک (۱۹۰۱ـ۱۹۸۱)

لاکان، ژاک (۱۹۰۱ـ۱۹۸۱)(Lacan, Jacques)

لاکان، ژاک

ژاک لاکان Jacques Lacan
زادروز	۱۹۱۰م
درگذشت	۱۹۸۱م
ملیت	فرانسوی
شغل و تخصص اصلی	روان کاو
آثار	نوشته ها (۱۹۶۶)؛ سمینارها (۱۹۵۳ـ۱۹۸۰)
گروه مقاله	روانشناسی و روانپزشکی

روان‌کاو و روشنفکر برجستۀ فرانسوی. رسالۀ خود را دربارۀ پارانویا (۱۹۳۲) نوشت و سپس در ۱۹۳۶ تحقیقی دربارۀ مرحلۀ آینه‌ای (مرحله‌اي که کودک خودش را در آينه مي‌شناسد) منتشر کرد. پس از جنگ در کلاس‌های اَلکساندر کوژِو دربارۀ هگل شرکت کرد و از ۱۹۵۳ در مدرسۀ علمی مطالعات پیشرفته و سپس در دانشسرای عالی سمینارهایی برگزار کرد که او را به‌شهرت رساند. پس از اخراج از مجمع بین‌المللی روان‌کاوی مکتب فرویدی پاریس را بنیان نهاد که در ۱۹۸۰ منحل و آرمان فرویدی جانشین‌اش شد. لاکان، برخلاف تفسیر روان‌کاوان امریکایی از فروید که به ناخودآگاه جنبه‌ای زیست‌شناختی می‌دادند، شعار بازگشت به فروید، به‌خصوص به آثار اولیۀ او نظیر تعبیر رؤیا و آسیب‌شناسی روانی زندگی روزمره، را مطرح کرد. فروید در این کتاب‌ها بیش از تکیه بر منشاء زیست‌شناختی اندیشه‌های ما به عوامل اجتماعی فرهنگی تکیه کرده بود. لاکان نیز تعبیر غیرزیست‌شناختی فروید را گسترش بیشتری داد و به‌خصوص بر نقش زبان به‌عنوان عنصر اساسی شکل‌گیری تفاوت جنسی تأکید کرد. لاکان «لیبیدو» را انرژی‌ای واقعی می‌دانست که باید آزاد شود. او با تأثیرپذیری از سوسور زبان‌شناس سوئیسی معتقد بود که ناخودآگاه ساختاری زبان‌گونه دارد و زبان ساختارهای موجود در ناخودآگاه را باز می‌نماید. لاکان مفهوم زیست‌شناختی نیاز را با مفهوم میل جایگزین کرد. نیاز، مثل نیاز کودک به شیر مادر، می‌تواند برطرف شود اما میل کودک به علاقۀ مادر هرگز سیراب نمی‌شود. تحلیل لاکان از الگوی رشد کودک سه مرحلۀ به‌هم‌پیوسته دارد که با مفاهیم خیالی، نمادین و واقعی مشخص می‌شوند. مرحلۀ خیالی وقتی آغاز می‌شود که کودک خودش را در آینه می‌شناسد (مرحلۀ آینه‌ای). او برای اولین‌بار خودش را در تصویری یکپارچه به‌عنوان موجودی واحد و نه تکه‌تکه و نامرتبط شناسایی می‌کند و از این امر به شعف می‌آید. اما این تصویر به‌علت این‌که کودک هنوز به بلوغ فیزیولوژیکی نرسیده حقیقت ندارد. این به معنای آن است که کودک «منِ» خودش را در خیال و فریب و براساس یک فقدان تأسیس می‌کند. آن‌گاه کودک وارد مرحلۀ نمادین می‌شود که جهان نمادهای زبان و فرهنگ است و شخص یا سوژۀ انسانی در چنین جهانی متولد می‌شود. جهانی که تحت نام نمادین پدر، که ضامن ثبات و قانون است، قرار دارد. اما امر واقعی به هیچ‌وجه جهان واقعی نیست، بلکه دقیقاً همین «فقدانِ بودن» است که از تن‌دادن به هر نماد یا تصویری سرپیچی می‌کند، فقدانی تهدید‌کننده، که در پس نشانه‌های بیماری‌های عصبی کمین کرده است. خلاصۀ بحث لاکان این است که کودک در حال رشد باید با ترک مرحلۀ خودشیفتگی و جذب در مادر، با قرار‌گرفتن در شبکۀ زبان‌شناختی و نقش‌های اجتماعی از فقدان و تفاوت آگاه شود. نوشته‌های لاکان، چه از حیث مضمون و چه از حیث سبک بر تفکر پست‌مدرن تأثیر فراوان نهاد. از آثارش: نوشته‌ها (۱۹۶۶)؛ سمینارها (۱۹۵۳ـ۱۹۸۰).

 

---