لیبی
| لیبی | |
|---|---|
| نام فارسی | لیبی |
| نام لاتین | Libya |
| نظام سیاسی | جمهوری سوسیالیستی اسلامی با یک نهاد قانون‌گذاری |
| جمعیت | ۶,۳۵۵,۰۰۰ نفر |
| موقعیت | افریقای شمالی |
| پایتخت | طرابلس |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | ۳.۶ |
| رشد سالانه (درصد) | ۲ |
| شهرهای اصلی | طرابلس، بنغازی، مصراته و سدره |
| زبان | عربی |
| دین | اسلام |
| مساحت (کیلومتر مربع) | ۱,۷۵۷,۰۰۰ |
لیبی (Libya)
موقعیت. کشور لیبی در افریقای شمالی و در ساحل جنوبی دریای مدیترانه جا دارد. این کشور از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به مصر، از جنوب شرقی به سودان، از جنوب به چاد و نیجر، و از غرب به الجزایر و تونس محدود است. مساحت این کشور ۱,۷۵۷,۰۰۰ کیلومتر مربع و شهر طرابلس[۱] پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. لیبی، که از نظر وسعت چهارمین کشور قارۀ سیاه است، در حاشیۀ شمال شرقی صحرای بزرگ افریقا واقع است و مدار رأس‌السرطان[۲] از نواحی جنوبی آن می‌گذرد. خلیج سدره[۳] (سِرت[۴])، چشمگیرترین و بزرگ‌ترین عارضۀ خط ساحلی لیبی، این کشور را به سه ناحیه تقسیم می‌کند: بخش شرقی خلیج که وسیع‌ترین بخش کشور است، سیرنائیکا[۵] نام دارد و بخش غربی خلیج به طرابلس غرب (تریپولیتانیا)[۶]، و بخش جنوبی خلیج آن به فِزّان[۷] موسوم است. بخش شرقی خلیج سدره یا سیرنائیکا، معروف به جبل الاخضر، از تپه‌ماهورهای ساحلیِ پوشیده از انبوه گیاهانِ نواحیِ خشک مدیترانه‌ای و درختان پراکندۀ کاج و ارس تشکیل شده است. نواحی جنوبی آن را دشت شنزار لیبی، که بخشی از صحرای عظیم افریقا است، فراگرفته و واحه[۸]هایی چند در آن دیده میشود؛ ازجمله جُفْره[۹] که در ۸۰۰کیلومتری جنوب جبل‌الاخضر قرار دارد. بخش غربی خلیج سدره یا تریپولیتانیا از یک ساحل شنی شروع میشود و شهر طرابلس در آن قرار دارد. حاصل‌خیزترین اراضی لیبی در این قسمت واقع است که با چاه‌های عمیق متعدد آبیاری میشود. در جنوب این بخش، تپه‌های آهکی و کوه‌های کوتاهی دیده میشود که بلندی آن‌ها از ۸۰۰ متر تجاوز نمی‌کند و بعضاً پوشیده از بته‌ها و گیاهان خاص نواحی خشک مدیترانه‌ای‌اند. بارندگی این ناحیه بسیار ناچیز است و بیشتر باغ‌ها و کشتزارهای آن، مانند باغ‌های زیتون و انجیر و غلات، به‌شیوۀ دیم کشت می‌شوند. دشت سرخ‌رنگ الحمراء، که حاشیۀ شمالی آن چراگاه صحرانشینان است، در جنوب این قسمت قرار دارد و حاشیۀ جنوبی آن به تپه‌ماهورهایی با نام جبل اسود (کوه‌های سیاه) منتهی میشود. بخش جنوبی خلیج سدره، یا حوزۀ فزّان، شنزاری وسیع است که زندگی در آن به چند واحۀ پراکندۀ منحصر است و معدودی چاه و چشمۀ آب، شاهرگ‌های حیاتی آن را تشکیل می‌دهد. ارتفاع بخش جنوبی این قسمت رفته‌رفته افزایش می‌یابد و به بلندترین نقطۀ کشور لیبی به نام کوه بِطِه[۱۰]، که در مرز کشور چاد قرار دارد و ارتفاع آن به ۲,۲۸۶ متر می‌رسد، منتهی میشود. لیبی به ۲۶ استان (شعبیات[۱۱]) تقسیم میشود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از طرابلس، بنغازی[۱۲]، مصراته، و سدره. اقلیم لیبی صحرایی بسیار گرم با شب‌های خنک است و نواحی ساحلی آن از اعتدال نسبی برخوردارند. زمستان‌های آن نسبتاً مطلوب و معتدل است و باران اندک و کم‌آبی از ویژگی‌های اقلیمی این کشور است. میانگین دمای شهر طرابلس در دی‌ماه ۱۱ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۷ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۴۰۰ میلی‌متر است. لیبی رودخانۀ دایمی ندارد و وسعت پوشش گیاهی آن به حدود ۶هزار هکتار (۰.۲ درصد از مساحت کشور) می‌رسد و معدود درختان کاج و ارس (جبل‌الاخضر) و درختان خرمای پیرامون واحه‌ها پوشش سبز آن را تشکیل می‌دهند. حیات وحش این کشور نیز شامل جانوران و خزندگان خاص صحراست.
اقتصاد. علاوه بر صنعت نفت که رکن اصلی اقتصاد لیبی به‌شمار می‌آید، تولید سیمان، منسوجات، کفش و پوشاک، فرش، و مواد پتروشیمی از عمده‌ترین فعالیت‌های صنعتی این کشور است و ۳۰ درصد از نیروی کار لیبی در این بخش مشغول‌اند. تولید نفت خام لیبی ۱.۴میلیون بشکه در روز و ذخیرۀ آن ۳۰میلیارد بشکه است. ذخیرۀ گاز طبیعی این کشور ۱,۳۱۰میلیارد متر مکعب و حجم گاز صادراتی آن به اروپا در سال ۲۰۰۰ حدود ۶میلیارد متر مکعب بوده است. تا پیش از کشف نفت، کشاورزی نقش مهمی در اقتصاد لیبی داشت، ولی اکنون مساحت اراضی زیر کشت آن از ۳۰۰هزار هکتار تجاوز نمی‌کند. غلات، توتون و تنباکو، زیتون، خرما، انجیر، انگور، سیب‌زمینی، صیفی‌جات، و مرکبات مهم‌ترین محصولات کشاورزی این کشور است؛ تعداد دام‌های آن نیز به ۴.۴میلیون رأس می‌رسد. در سال‌های اخیر به دستور دولت میلیون‌ها درخت کاشته شده و از کشاورزان حمایت‌های مالی به عمل آمده است. در این سال‌ها بر شمار ناوگان صیادی افزوده شده و تولید شیلات به حدود ۳۲,۴۵۰ تُن رسیده است. طرح احداث رودخانۀ بزرگ مصنوعی و انتقال آب چاه‌های عمیق صحرا به نواحی ساحلی، با طول تقریبی ۴هزار کیلومتر و حجم آب روزانه ۶هزار متر مکعب، در مراحل پایانی است.
حکومت و سیاست. نوع حکومت لیبی جمهوری سوسیالیستی اسلامی با یک نهاد قانون‌گذاری است. کنگرۀ عمومی خلق لیبی نهاد قانون‌گذاری کشور است و سرهنگ معمّر قذافی رهبری کشور را برعهده دارد.
مردم و تاریخ. جمعیت لیبی حدود ۶,۳۵۵,۰۰۰ نفر (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن ۳.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۲ درصد است و ۹۷ درصد از جمعیت آن را عرب‌ها تشکیل می‌دهند. ۹۷ درصد از مردم آن مسلمان‌اند و ۸۵.۵ درصد از آنان در شهرها به‌سر می‌برند. زبان رسمی این کشور عربی است. ناحیۀ تریپولیتانیا در قرن۷پ‌م بخشی از امپراتوری کارتاژ محسوب می‌شد و بخش سیرنائیک کلنی‌نشین یونان بود. در قرن ۱م به تصرف امپراتوری روم درآمد و بعدها به امپراتوری بیزانس پیوست. در قرن ۷م به دست اعراب مسلمان افتاد و در قرن ۱۶ ضمیمۀ امپراتوری عثمانی شد. محمد السُنوسی در ۱۸۳۷ فرقه سنوسيه را تأسیس کرد و علیه عثمانی‌ها به مبارزه برخاست. جنگ ۱۹۱۲ عثمانی و ایتالیا به پیدایش کشور لیبی انجامید و ایتالیا بر سراسر لیبی استیلا یافت که تا پایان جنگ جهانی دوم ادامه داشت. پس از پایان جنگ زیر نفوذ موقت انگلیسی‌ها قرار گرفت و در ۲۴ دسامبر ۱۹۵۱ با رهبری محمد ادریس السُنوسی به استقلال رسید. کشف منابع عظیم نفت در ۱۹۵۹ سرنوشت لیبی را دگرگون کرد و بر اهمیت آن افزود. کودتای ۱۹۶۹، به رهبری سرهنگ معمّر قذافی، موجب سرنگونی نظام سلطنتی لیبی و برقراری نظام جمهوری سوسیالیستی در این کشور شد.