نفوس مرده
نُفوس مُرده (Mertvyja dusi)
رمانی از نیکلای واسیلیویچ گوگول، در سه بخش، به روسی، چاپ بخش نخست در ۱۸۴۲. بخش دوم این رمان که کامل هم نیست چندی بعد از چاپ بخش نخست منتشر شده، اما بخش سوم را خود گوگول از‌بین برده است. خُرده مالکی اشرافی به نام چیچیکوف برای ثروتمند‌شدن، از کارش در ادارۀ گمرک استعفا میکند و برای رسیدن به مقصود راهی می‌یابد که هم می‌تواند مردم ساده‌لوح را بفریبد و هم کلاهِ ادارۀ مالیات را بردارد. او با قیمت بسیار اندکی سرف‌های (دهقانان برده) مُرده را که هنوز در نظر ادارۀ مالیات زنده شمرده می‌شوند می‌خَرد و آن‌ها را با کاغذبازی به مناطقی منتقل میکند که در آن‌جا به صاحبان تعداد معینی سرف زمین‌های وسیعی واگذار می‌کنند. با این ترفند مالکان زمین‌ها می‌توانستند از بانک‌های دولتی وام بگیرند. چیچیکوف برای عمل‌کردن نقشه‌اش به مناطق مختلف روسیه سفر میکند و ماجراهایی که بین او و مالکان بزرگ و خرده مالکانِ پلید و ابله پیش می‌‌آید، تار و پود این رمان را تنیده است؛ شخصیت‌هایی چون مانیلوف، خانم کوروبوچکا، و پلیوشکین از قهرمانان این رمان هستند این اثر که نمایانگر اندیشه و جهان معنوی گوگول است، از ادعانامه‌ای صرف علیه سرف‌داری فراتر می‌رود و نزول وحشت‌زای انسان را تا حد یک ماشین خودکار توصیف میکند. گوگول با نشان‌دادن زشتی‌ها و پلیدی‌ها، عشق خود را به زیبایی و خوبی بیان کرده است و افشاگری او از فساد رژیم روسیه از میهن‌دوستی او ناشی می‌شود. سبک غنایی گوگول در نگارش نفوس مرده تا به آن اندازه است که آن را رمانی منظومه‌گونه توصیف کرده‌اند. ترجمۀ فارسی این اثر با همین عنوان در ۱۳۳۱ش در تهران منتشر شده است.