نیاندرتال
نِئْاندِرْتال (Neanderthal)
از نخستیهای دوران میانی پارینهسنگیِ متأخر. نامگذاری آن بهسبب کشف اسکلتی بود که در ۱۸۵۶ در درۀ نئاندرتال، در نزدیکی شهر دوسلدورفِ آلمان، یافت شد. انسان اندیشمند نئاندرتالنسیس[۱] از حدود ۱۵۰ هزار تا ۳۵ هزار سال پیش زندگی میکرد و از حیث ساختار جسمی خود شبیه انسانهای امروزی بود، اما کمی کوچکتر و دارای هیکلی خپلهتر و تنومندتر بود و فَکّی قوی و استخوانهای برجستۀ ابرو بر روی پیشانیِ شیبدار داشت. وضعیت دندانهای یافتشده از نئاندرتالها نشان میدهد که آنها از دندانهایشان همچون گیرههایی برای گرفتن اشیا استفاده میکردند. تحلیلی وراثت شناختی (ژنتیکی) دربارۀ دیانای یاختهای[۲] یافتشده از سنگوارۀ استخوانهای نئاندرتال در ۱۹۹۷، نشان میدهد که نئاندرتالها با انسانهای جدید بیشتر از ۶۰۰هزار سال پیش نیای مشترکی داشتهاند و بنابراین آنها نیای مستقیم انسانهای امروزی نیستند. نئاندرتالها در اروپا، خاورمیانه و افریقا زندگی میکردند. از افراد ناتوان خود مراقبت میکردند و مردگانشان را در مناسکی تشریفاتی بهخاک میسپردند. مدارک جدید نیز نشان میدهد که آنها احتمالاً دارای قابلیت جسمانی سخنگفتن بودند. آنها در اروپا جای خود را به انسان اندیشمند اندیشمند[۳] دادند که بهتازگی از افریقا وارد شده بود و یا احتمالاً با آنها جفتگیری کردند.