گناه جبلی

گناه جِبِلّی (original sin)
(یا: گناهکاری ذاتی؛ گناه اولیه) اعتقاد مسیحی به این‌که خطای آدم در بهشت که منجر به هبوط وی شد، انسان را مستعد ارتکاب گناه و ناتوان از نیل به رستگاری کرد. رسیدن به رستگاری و زدودن آثار فساد فطری در افراد آدمی فقط با لطف الهی و قدرت نجات‌بخش عیسی مسیح امکان‌پذیر است. مسئلۀ گناه اولیه از مسائل کلامی مهم در مسیحیت است، امّا این مسئله به‌گونه‌ای که در کلام مسیحی مطرح شده است در سخنان عیسی (ع) نیست و اساس آن در گفته‌های پولس است. پولس این اندیشه‌ها را از عقاید گنوسیان گرفته، با آنچه در سِفْر پیدایش دربارۀ آدم آمده بود، درهم آمیخت و بعد از او، متکلمان دیگر به‌ویژه سنت اوگوستین به بسط و تفصیل و توجیه آن پرداختند و موضوع را به‌صورت یکی از معضلات کلام مسیحی درآوردند. تا زمان اوگوستین این مسئله به‌طور رسمی و قطعی در نظام اعتقادی کلیسا وارد نشده بود. آباء اولیه کلیسا غالباً گناه آدم را موجب سقوط شخص او می‌دانستند و به ادامه و انتقال آن به نسل‌های بعد توجهی نداشتند. برخی از آنان نیز انتقال گناه را فقط در جسم آدم می‌دانستند. در آغاز قرن ۳م ترتولیانوس، متکلم مسیحی، براساس گفته‌های پولس نظریه‌ای را ارائه کرد که به «نظریۀ انتقال» شهرت یافت. وی معتقد بود که روح، مانند جسم (نطفه)، از پدر به فرزند منتقل می‌شود و گناه نه تنها در جسم، بلکه در روح نیز نهفته است و در فرآیند توالد و تناسل از نسلی به نسل دیگر می‌رسد. اوگوستین نیز چنین نظری داشت و ادامه گناه در نوع بشر را ناشی از نزدیکی زن و مرد و انتقال فساد در روح فرزند می‌دانست. توماس آکوئیناس گناه اولیه را عبارت از درهم ریختن نظم و هماهنگی اخلاقی و عاطفی اولیه می‌دانست، ولی برخلاف اوگوستین تأثیر آن را کلی نمی‌دانست. در نظر او سقوط آدم عقل و اراده به‌سوی خیر را یک‌سر در او و نسل او تباه نکرد. نظریه آکوئیناس اساس اعتقاد کلیسای کاتولیک در این باب شد و در شورای ترِنْت (۱۵۴۵ـ۱۵۶۳) رسمیت یافت. ولی رهبران نهضت اصلاح کلیسا آن را نپذیرفتند. در قرون اخیر نظریه گناه اولیه همواره مورد انتقاد بوده و برخی از مشاهیر متکلمان مسیحی به دیدۀ تردید در آن نگریسته و آن را با وجدان و عواطف انسانی ناسازگار دیده‌اند. در قرن اخیر و بعد از دو جنگ جهانی متفکرانی چون بارت، بولتمان و برونر موضوع را بار دیگر به روش فکری و فلسفی خاص خود که از اگزیستانسیالیسم متأثر است، مطرح کرده‌اند. گفتنی است که در بینش اسلامی هر انسانی که متولد می‌شود پاک و عاری از آثار هرگونه گناه است و اصولاً چیزی به نام گناه جبلی یا گناه اولیه در انسان‌شناسی اسلامی مطرح نبوده است. نیز ← آدم

 

---