پاکستان
پاکِستان (Pakistan)
موقعیت. جمهوری پاکستان در آسیای جنوبی و در شرق ایران جا دارد. کشور افغانستان از شمال، هند از شرق، دریای عرب از جنوب، و ایران از غرب این کشور را در میان گرفته‌‌اند. مساحت پاکستان (به‌جز قسمتی از جامو و کشمیر که در نظارت و کنترل پاکستان قرار دارد) ۷۹۶,۰۹۵ کیلومتر مربع است، و پایتخت آن شهر اسلام‌آباد است.
سیمای طبیعی. کوه کا ۲، با ارتفاع ۸,۶۱۱ متر، در کوه‌های هیمالیا، بلندترین نقطۀ پاکستان، در شمال شرقی آن جا دارد. رود سند[۱] با درازای ۳,۱۸۰ کیلومتر و ریزابه‌های آن مانند ساتلج[۲]، چناب، جهلوم[۳]، و ژوب[۴] سراسر نواحی شرقی آن را از کوهستان‌های شمالی تا دشت‌های آبرفتی جنوب یا جلگۀ پنجاب، مشروب می‌کند. دشت و شنزار تار[۵]، (صحرای بزرگ هند) آن را از کشور هند جدا می‌کند. نواحی غربی پاکستان را کوهستان خشک بلوچستان تشکیل داده و رودخانه‌هایی مانند هینگول[۶]، که غالباً فصلی‌اند، آن را مشروب می‌کنند. پاکستان از نظر اداری به نواحی فدرال و چهار استان تقسیم می‌شود و اسلام‌آباد، کویته، پیشاور، لاهور، و کراچی از شهرهای مهم آن به شمار می‌روند. آب‌و‌هوای پاکستان قاره‌ای و متنوع است. کوهستان‌های شمالی معتدل مایل به سرد و نواحی جنوبی گرم و مرطوب است. دمای هوا در جلگۀ سند در تابستان بین ۳۲ تا ۴۹ درجۀ سانتی‌گراد و در زمستان سیزده درجۀ سانتی‌گراد است. فصل بارندگی آن نیز غالباً به ماه‌های مرداد و شهریور منحصر می‌شود.
اقتصاد. پاکستان کشوری عمدتاً متکی‌بر کشاورزی است و نیمی از نیروی کار آن در این بخش اشتغال دارند. گندم، برنج، شکر، پنبه، سیب‌زمینی، مرکبات، ذرت، پیاز، انبه، و بقولات از عمده‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن محسوب می‌شوند. صنعت پاکستان با کشاورزی آن رابطۀ تنگاتنگ دارد و رشته‌های مهندسی، به‌ویژه الکترونیک، در ردیف اول فعالیت‌های صنعتی این کشور قرار دارند. افزون بر آن، تولید فولاد، سیمان، کود شیمیایی، روغن‌های خوراکی و پژوهش‌های هسته‌ای نیز از جایگاه مهمی برخوردارند. صنایع خودروسازی، موتورسیکلت، دوچرخه، نساجی، و کفش‌سازی این کشور نیز از موقعیت نسبتاً خوبی برخوردارند.
حکومت و سیاست. نظام حاکم بر پاکستان جمهوری اسلامی با دو نهاد قانون‌گذاری است و مدت ریاست‌جمهوری پاکستان پنج سال است. مجلس شورای ملی آن ۳۴۲ عضو دارد و مردم آنان را برای مدت چهار سال انتخاب می‌کنند و ۸۷ نمایندۀ مجلس سنا را نیز مردم برمی‌گزینند. ژنرال پرویز مشرف در ۱۲ اکتبر ۱۹۹۹ نواز شریف، نخست‌وزیر وقت پاکستان، را برکنار کرد و خود قدرت را در دست گرفت. پاکستان جزو قدرت‌های اتمی است و ارتش آن از ۵۲۰هزار نفر نیروی زمینی، ۲۲هزار نفر نیروی دریایی، و ۴۵هزار نفر نیروی هوایی تشکیل شده است.
مردم و تاریخ. جمعیت پاکستان ۱۷۷,۱۸۳,۰۰۰ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن ۲۲۲.۶ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۱.۹ درصد است. ۵۰ درصد از جمعیت آن را پنجابی‌ها تشکیل می‌دهند. ۹۵ درصد از جمعیت آن مسلمان‌اند و زبان رسمی آنان اردو است. تاریخ پاکستان با تاریخ ایران و هند قرابت دارد؛ نواحی غربی این کشور تا پیش از ظهور اسلام بخشی از امپراتوری ایران بود. در ۷۱۱م محمد بن قاسم درۀ سند را تصرف کرد و به ترویج آیین اسلام پرداخت. از قرن ۱۱ تا ۱۳م/۵ تا ۷ق غزنویان و غوریان در آن‌جا حکمفرمایی داشتند. در قرن ۱۳م/۷ق حکومت اسلامی در شبه‌قارۀ هند پایه‌گذاری شد و فرمانروایان مسلمان شهر دهلی را به پایتختی برگزیدند، و پاکستان امروزی را ضمیمۀ خود کردند. در قرن ۱۸م انگلیسی‌ها به‌تدریج با نفوذ در شبه‌قارۀ هند عنان و اختیار سرزمین مزبور را به‌دست گرفتند و به تقویت هندوها در مقابله با مسلمانان پرداختند. همین امر به اتحاد و استقلال مسلمانان منتهی و حزب مُسلم لیگ در ۱۹۰۶ تأسیس شد و به‌منزلۀ نمایندۀ جامعۀ مسلمانان رسمیت یافت. این حزب در ۱۹۳۰ با رهبری محمد علی جناح سیاست جداسازی مسلمانان از هندوها را در پیش گرفت و پس از زدوخوردها و تلفات بسیار، سرانجام رهبر کنگرۀ ملی هند طرح جدایی هند و پاکستان را تصویب کرد و کشور پاکستان در ۳ ژوئن ۱۹۴۷ با دو بخش مسلمان‌نشین پاکستان غربی و پاکستان شرقی تأسیس شد. نخستین قانون اساسی پاکستان در مارس ۱۹۵۶ به‌تصویب رسید و اولین دولت پاکستان، که به‌صورت دموکراتیک انتخاب شده بود، بر سر کار آمد. نبرد ۱۹۷۱ هند و پاکستان به جداشدن پاکستان شرقی و استقلال آن به نام بنگلادش انجامید و کشور پاکستان به سرزمین کنونی منحصر شد.