فلسفه پویش
فلسفۀ پویِش (philosophy of process)
نوعی جهان‌بینی نظری با تأکید بر این‌که واقعیت بنیادین[۱] همواره در فرآیند سیلان و تغییر است. در حقیقت، واقعیت همان پویش محض[۲] انگاشته می‌شود. مفاهیمی از قبیل خلاقیت، آزادی، نوآوری، ظهور و رشد، مقوله‌های اساسیِ تبیین‌گرانۀ فلسفۀ پویشند. این نظر گاه متافیزیکی را باید در مقابل فلسفۀ جوهر[۳] قرار داد؛ یعنی در‌برابر این عقیده که واقعیتی ثابت و دایم، زیربنای جهان تغییرپذیر یا بی‌ثبات تجربۀ معمولی را تشکیل می‌دهد. فلسفۀ جوهر بر بودنِ ایستا[۴] تأکید می‌کند، در صورتی‌که تأکید فلسفۀ پویش بر شدنِ پویا[۵] است. اگرچه پیشینۀ فلسفۀ پویش به هراکلیتوس[۶] بازمی‌گردد، علاقه به آن در قرن ۱۹ از راه نظریۀ تکامل[۷] از نو برانگیخته شد. شخصیت‌های اصلی در پرورش فلسفۀ جدید پویش عبارت بودند از: هربرت اسپنسر[۸]، ساموئل الگزاندر[۹]، آلفرد نورث وایتهد[۱۰]، چارلز ساندرز پرس[۱۱]، ویلیام جیمز[۱۲]، هانری برگسون[۱۳]، پیِر تیار دو شاردن[۱۴] و چارلز هارتشورن[۱۵]. کتاب وایتهد به‌نام پویش و واقعیت: مقاله‌ای در کیهان‌شناسی[۱۶] (۱۹۲۹) را به‌طور کلی باید مهم‌ترین ترجمان منظم فلسفۀ پویش به‌شمار آورد.
- ↑ basic reality
- ↑ pure process
- ↑ philosophy of substance
- ↑ static being
- ↑ dynamic becoming
- ↑ Heraclitus
- ↑ theory of evolution
- ↑ Herbert Spencer
- ↑ Samuel Alexander
- ↑ Alfred North Whitehead
- ↑ Charles Sanders Peirce
- ↑ William James
- ↑ Henri Bergson
- ↑ Pierre Teilhard de Chardin
- ↑ Charles Hartshorne
- ↑ Process and Reality:An Essay on Cosmology