فلسفه پویش

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از Philosophy of process)

فلسفۀ پویِش (philosophy of process)

فلسفه پويِش

نوعی جهان‌بینی نظری با تأکید بر این‌که واقعیت بنیادین[۱] همواره در فرآیند سیلان و تغییر است. در حقیقت، واقعیت همان پویش محض[۲] انگاشته می‌شود. مفاهیمی از قبیل خلاقیت، آزادی، نوآوری، ظهور و رشد، مقوله‌های اساسیِ تبیین‌گرانۀ فلسفۀ پویشند. این نظر گاه متافیزیکی را باید در مقابل فلسفۀ جوهر[۳] قرار داد؛ یعنی در‌برابر این عقیده که واقعیتی ثابت و دایم، زیربنای جهان تغییرپذیر یا بی‌ثبات تجربۀ معمولی را تشکیل می‌دهد. فلسفۀ جوهر بر بودنِ ایستا[۴] تأکید می‌کند، در صورتی‌که تأکید فلسفۀ پویش بر شدنِ پویا[۵] است. اگرچه پیشینۀ فلسفۀ پویش به هراکلیتوس[۶] بازمی‌گردد، علاقه به آن در قرن ۱۹ از راه نظریۀ تکامل[۷] از نو برانگیخته شد. شخصیت‌های اصلی در پرورش فلسفۀ جدید پویش عبارت بودند از: هربرت اسپنسر[۸]، ساموئل الگزاندر[۹]، آلفرد نورث وایتهد[۱۰]، چارلز ساندرز پرس[۱۱]، ویلیام جیمز[۱۲]، هانری برگسون[۱۳]، پیِر تیار دو شاردن[۱۴] و چارلز هارتشورن[۱۵]. کتاب وایتهد به‌نام پویش و واقعیت: مقاله‌ای در کیهان‌شناسی[۱۶] (۱۹۲۹) را به‌طور کلی باید مهم‌ترین ترجمان منظم فلسفۀ پویش به‌شمار آورد.

 


  1. basic reality
  2. pure process
  3. philosophy of substance
  4. static being
  5. dynamic becoming
  6. Heraclitus
  7. theory of evolution
  8. Herbert Spencer
  9. Samuel Alexander
  10. Alfred North Whitehead
  11. Charles Sanders Peirce
  12. William James
  13. Henri Bergson
  14. Pierre Teilhard de Chardin
  15. Charles Hartshorne
  16. Process and Reality:An Essay on Cosmology