گاز سمی
گاز سمّی (poison gas)
هر یک از گازهای سمی یا خورندۀ مصرفی در جنگ‌ها یا شورش‌های خیابانی. این گازها را برحسب مسیر ورود به بدن و آثار فیزیولوژیکی آن‌ها دسته‌بندی می‌کنند. گازهای تاول‌زا روی همۀ سطح بدن تاول ایجاد می‌کنند. گازهای اشک‌آور چشم‌ها را به‌شدت می‌سوزانند، به قسمی که اشک از آن‌ها جاری می‌شود. گازهای قِی‌آور سبب ایجاد حالت تهوع می‌شوند. گازهای اعصاب مانع از کارکرد صحیح دستگاه عصبی می‌شوند و گازهای تحریک‌کنندۀ ریه به دستگاه تنفس حمله می‌کنند و سبب اِدِمِ ریوی می‌شوند. در اواسط قرن ۱۹، امکان استفاده از گاز سمی به‌منزلۀ سلاح مطرح شد و وحشت عجیبی در مردم ایجاد کرد که تاکنون باقی است. در جنگ جهانی اول، برای نخستین بار از گاز سمی استفاده شد. در این جنگ، آلمانی‌ها (۱۹۱۵) در بخش ایپر، در جبهۀ غرب، گاز کلر را علیه متفقین به‌کار بردند. این عملیات به‌سرعت نتیجه داد، اما مهاجمان که از اثر گاز مطمئن نبودند، نتوانستند نیروهای فرانسوی در حال عقب‌نشینی را تعقیب کنند. اندکی پس از این واقعه، اقداماتی برای مقابله با گاز سمی صورت گرفت و طرفین جنگ کاربرد گسترده‌تر آن را آغاز کردند. فرانسوی‌ها از خمپاره‌های گازی استفاده کردند که بسیار کارآمدتر از روش قدیمی پخش گاز با باد بود. گاز تأثیر تعیین‌کننده‌ای در روند این جنگ نداشت، اما به نظر می‌رسید که در جنگ‌های بعدی جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. پس از جنگ جهانی اول، به استثنای آن‌که ایتالیایی‌ها علیه نیروهای حبشه (۱۹۳۵ـ۱۹۳۶)، و ژاپنی‌ها علیه چریک‌های چینی (۱۹۳۷ـ۱۹۴۲) از گاز سمی استفاده کردند، دیگر از گاز سمی در جنگ‌ها استفاده نشد، اما قدرت‌های نظامی جهان به ابداع گازهای جدید ادامه دادند. در جنگ عراق علیه ایران نیز عراق از گاز سمی علیه غیرنظامیان عراقی، به‌ویژه کردها، استفاده کرد. در جنگ خلیج فارس، نیروهای سازمان ملل به پادزهرهای گاز اعصاب، لباس محافظ، و ماسک ضد گاز مجهز بودند. عهدنامۀ ۱۹۸۹، بین امریکا و شوروی، نقطۀ پایان تولید گاز سمی و آغاز امحای ذخایر این گازها بود.