روسیه

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
(تغییرمسیر از Russia)
روسیه
نام فارسی روسیه
نام لاتین Russia
نظام سیاسی جمهوری فدرال چند حزبی با دو نهاد قانون‌گذاری
جمعیت 142,914,136 نفر
موقعیت اروپای شرقی و آسیای شمالی
پایتخت مسکو
تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) 8/4
رشد سالانه (درصد) 0.5ـ
شهرهای اصلی مسکو، سن‌پترزبورگ، نووسیبیرسک، نیژنی نووگورود، یکاترینبورگ، سامارا، راستوف ـ نا ـ دانو، خاباروفسک و آرخانگلسک
زبان روسی
دین مسیحیت- کمونیسم
مساحت (کیلومتر مربع) 17,075,400
واحد پول روبل

روسیه (Russia)

روسيه

موقعیت. فدراسیون روسیه در اروپای شرقی و آسیای شمالی جا دارد. از شمال به اقیانوس شمالگان، از شرق به اقیانوس آرام، از جنوب به کرۀ شمالی، چین، مغولستان، قزاقستان و دریای خزر و جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان و از غرب به دریای سیاه، اوکراین، بلاروس (روسیۀ سفید)، لاتویا، استونی، خلیج فنلاند و کشورهای فنلاند و نروژ محدود شده است. این کشور ۱۷,۰۷۵,۴۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر مسکو پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. روسیه، پهناورترین کشور جهان، به پنج بخش جغرافیایی به نام: جلگۀ روسیه، کوه‌های اورال[۱]، جلگۀ سیبری غربی، فلات سیبری مرکزی، و سیبری شرقی تقسیم می‌شود: ۱. جلگۀ روسیه که بخش بزرگی از اروپای شرقی را شامل می‌شود از شمال به دریای بارنتس[۲]، از شرق به کوه‌پایه‌های اورال، و از جنوب به دریای خزر و کوه‌های قفقاز محدود شده است. بلندترین نقطۀ روسیه، قله اِلبروس[۳]، با ۵,۶۴۲ متر ارتفاع در کوه‌های قفقاز قرار دارد. جلگه مزبور سرزمین کم‌وبیش همواری است که رودخانه‌هایی چون ولگا[۴]، دون[۵]، دوینا[۶] و اورال و بسیاری رودهای دیگر آن را مشروب می‌کنند و دریاچه‌های لادوگا[۷]، اونگا[۸]، ایلمِن[۹]، و اوزِرو[۱۰] از دیگر عوارض آبی این ناحیه‌اند؛ ۲. کوه‌های اورال از جنوب دریای کارا[۱۱]شروع می‌شود و رو به جنوب تا شمال کشور قزاقستان ادامه پیدا می‌کند. درازای آن ۲,۶۴۰ کیلومتر است و بلندترین قلّۀ آن، نارودنایا[۱۲]، ۱,۸۹۴ متر ارتفاع دارد. بیشتر معادن و تأسیسات صنعتی روسیه در این کوه‌ها قرار دارند و رودخانه‌های اورال، ولگا، دوینا، اوب[۱۳]، و پچورا[۱۴] از آن سرچشمه می‌گیرند؛ ۳. جلگه سیبری غربی سرزمین هموار و پستی است که وسعت آن به حدود ۲.۵‌میلیون کیلومتر مربع می‌رسد و باتلاق‌ها و مرداب‌های بسیار دارد. جلگۀ مزبور از غرب به کوه‌پایه‌های اورال و از شرق به رودخانۀ یِنی‌سِی[۱۵] محدود شده است و خلیج اوب[۱۶] و شبه‌جزیره‌های یامال[۱۷] و گیدان[۱۸] عوارض ساحل شمالی این ناحیه‌اند. رودخانه‌های اوب، ینی‌سی و تاز[۱۹] زهاب‌های آن به‌شمار می‌آیند؛ ۴. فلات سیبری مرکزی پهنۀ مرتفع و وسیعی است که از جنوب به کوه‌های سایان شرقی[۲۰] و یابلونووی[۲۱] می‌پیوندد و از شرق به زمین‌های پست یاکوت[۲۲] یا حوضۀ رودخانه‌های لِنا[۲۳] و ویلیویی[۲۴] منتهی می‌شود. شمال آن را باتلاق‌های پست و گودال تایمیر[۲۵] فرا گرفته و کوه‌های بیرانگا[۲۶]، در شبه‌جزیرۀ تایمیر، در شمالی‌ترین بخش آن جا دارد. دریاچۀ بایکال[۲۷] در ارتفاعات جنوبی این فلات قرار دارد و رودخانۀ آمور[۲۸] که روسیه و چین را از هم جدا می‌کند از همین ارتفاعات سرچشمه می‌گیرد؛ ۵. سیبری شرقی عمدتاً کوهستانی است. درّۀ لِنا مرز غربی آن است و آتشفشان کلیو چفسکایا سوپکا[۲۹]، مرتفع‌ترین نقطۀ سیبری، با بلندی ۴,۷۴۹ متر در شبه‌جزیرۀ کامچاتکا[۳۰] قرار دارد. رودخانه‌های آمور، کولیما[۳۱]، ایندیگیرکا[۳۲]، و یانا[۳۳] مهم‌ترین زهاب‌های آن محسوب می‌شوند و رشته‌کوه‌های ورخویانسک[۳۴] و چوکوت[۳۵] و چند رشته‌کوه دیگر، ارتفاعات این منطقه‌اند. کرانه‌های شمالی و شرقی روسیه از شبه‌جزیره‌ها، خلیجک[۳۶]ها و جزایر ساحلی بسیار و جزیره‌های ساحلی فراوان تشکیل شده که شبه‌جزیرۀ کامچاتکا و جزیره ساخالین[۳۷] در کرانه‌های شرقی، شبه‌جزیره‌های کولا[۳۸] و یامال و جزایر نووایا زملیا[۳۹]، سِوِرنایا زملیا[۴۰]، سیبری جدید، و فرانتس یوزف[۴۱]، در اقیانوس شمالگان مهم‌ترین آن‌ها هستند. علاوه‌بر سرزمین اصلیِ روسیه، استان برون‌بومی[۴۲] کالینینگراد[۴۳] در ساحل شرقی دریای بالتیک و شمال کشور لهستان نیز بخشی از خاک این کشور محسوب می‌شود. روسیه به هفت منطقۀ فدرال تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از مسکو، سن‌پترزبورگ، نووسیبیرسک[۴۴]، نیژنی نووگورود[۴۵]، یکاترینبورگ[۴۶]، سامارا[۴۷]، راستوف ـ نا ـ دانو[۴۸]، خاباروفسک[۴۹]، و آرخانگلسک[۵۰]. اقلیم روسیه کلاً قاره‌ای و سرد است. غیر از نواحی نزدیک به دریای سیاه که از اعتدال مدیترانه‌ای بهره‌مند است، بقیه نواحی کشور به‌خصوص حوالی شهر ولادی‌وستوک[۵۱] سرد است. دمای زمستانی نواحی شمال شرقی سیبری به ۷۰ـ درجۀ سانتی‌گراد می‌رسد و میانگین دمای تابستان در سواحل اقیانوس شمالگان به هشت درجۀ سانتی‌گراد بالغ می‌شود و دمای درّه‌های قفقاز از ۲۰ درجۀ سانتی‌گراد تجاوز نمی‌کند. بیشترین مقدار بارندگی در این کشور متعلق به نواحی ساحلی دریای سیاه و کوه‌های قفقاز است و کرانه‌های جنوب شرقی سیبری، تحت تأثیر پدیدۀ مونسون[۵۲]، بارندگی سنگین دارد. نواحی شمالی یا توندرا[۵۳]های روسیه از گیاهان پراکنده‌ای چون خزه و گلسنگ پوشیده شده که روبه جنوب بر تراکم آن افزوده می‌شود و به جنگل‌های انبوه و وسیع تایگا[۵۴] ختم می‌شود. نواحی مرکزی و جنوب شرقی جلگۀ روسیه و نیز جلگه‌های غربی سیبری از جنگل پوشیده‌اند و پوشش نواحی ساحلی دریای خزر و کوه‌های قفقاز از گونۀ گیاهان نواحی نیمه‌خشک[۵۵] است. پستانداران خاص شمالگان مانند خرس قطبی و پرندگان آن نواحی و نیز روباه و جغد توندرایی و گوزن، خرس، گرگ، خرس قهوه‌ای، ببر سیبری، سنجاب، مینک، آهو، لک‌لک، پرستو و عقاب حیات‌وحش روسیه را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. وسعت روسیه و نامساعدبودن اقلیم آن، مشکلات بسیاری در راه توسعۀ اقتصادی آن ایجاد کرده است. با این‌که برنامه‌هایی برای خودکفایی این کشور از نظر صنعتی و کشاورزی طراحی شده ولی هنوز تا مرحلۀ خودکفایی فاصلۀ بسیاری در پیش است و این کشور به ناچار بخشی از مواد غذایی خود را وارد می‌کند. غلات، جو دوسر، و چاودار مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی روسیه‌اند. حدود یک‌دهم از اراضی این کشور، که عمدتاً در جلگۀ روسیه قرار دارند، قابل کشت است و دیگر مناطق کارایی کشاورزی ندارند. گوشت و لبنیات نیز محصولات دامی این کشور را تشکیل می‌دهند. ناوگان صیادی روسیه، بزرگ‌ترین ناوگان جهان است و محصول آن به ۴.۲میلیون تن بالغ می‌شود. بیشتر معادن آهن این کشور در شبه‌جزیرۀ کولا، حوالی مرز اوکراین، و نیز در سیبری قرار دارد و طلا، مس، روی و انواع فلزات کمیاب در کوه‌های آرال یافت می‌شود. معادن زغال روسیه در سیبری شرقی و حوضۀ کوزنتسک[۵۶] و کوه‌های اورال نهفته است و سیبری غربی بزرگ‌ترین ذخایر نفت و گاز طبیعی جهان را داراست. ذخیرۀ نفت این حوضه ۴۸.۵میلیارد بشکه و ذخیرۀ گاز طبیعی آن ‌۴۸,۱۰۰میلیارد مترمکعب است و از این لحاظ روسیه بعد از عربستان سعودی و امریکا در جایگاه سوم قرار دارد. رودخانه‌های ولگا و ینی‌سی تأسیسات برقابی عظیمی دارند و نیروگاه‌های متعدد هسته‌ای آن نیز از اهمیت فراوانی برخوردارند و تولید برق آن به ۷۷۲‌میلیارد کیلووات ساعت بالغ می‌شود. روسیه در زمینۀ صنایع سنگین دارای موقعیت ممتازی است ولی مصنوعات آن بیشتر به مصرف داخلی می‌رسد و صادرات آن کم است. این کشور در زمینۀ صنایع فضایی با امریکا برابری می‌کند و فولاد خام، آهن، لوله‌های فولادی، الیاف صنعتی، تراکتور، کمباین، بولدوزر، رایانه، لوازم خانگی، هواپیما و لکوموتیو بخشی از فرآورده‌های صنعتی آن را تشکیل می‌دهند.

حکومت و سیاست. نظام حاکم بر روسیه، جمهوری فدرال چند حزبی با دو نهاد قانون‌گذاری است. مجلس دوما[۵۷]ی روسیه ۴۵۰ عضو و شورای فدرال روسیه ۱۸۷ عضو دارند که مردم آنان را برای چهارسال برمی‌گزینند. رئیس‌جمهور را مردم برای دوره‌های ۴ساله انتخاب می‌کنند و قوۀ مجریه تحت نظارت اوست. فرماندهی کل نیروهای مسلح، و انتصاب نخست‌وزیر نیز از مسئولیت‌های رئیس‌جمهور است.

مردم و تاریخ. جمعیت روسیه حدود ۱۴۲,۹۱۴,۱۳۶ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۸.۴ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۵ـ درصد است و روس‌ها ۸۱.۵ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. اکثر مردم آن از آیین ارتدوکس روسی پیروی می‌کنند و ۷۳.۵ درصدشان شهرنشین‌اند و زبان رسمی آنان روسی است. میانگین امید به زندگی در روسیه ۷۰ سال است و ۹۹.۵ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. فین[۵۸]ها و اسلاو[۵۹]ها در قرن ‌۶م در جلگۀ روسیه ساکن شدند و بعدها تحت استیلای خزرها قرار گرفتند. خزرها امپراتوری نسبتاً پهناوری در جنوب روسیه و اوکراین تأسیس کردند و در ‌۷۳۷م شهر ایتیل[۶۰]، در نزدیکی دهانۀ رود ولگا، را به پایتختی خود برگزیدند. هم‌زمان وایکینگ[۶۱]ها به قصد بازرگانی با کشورهای حوضۀ دریای سیاه و امپراتوری بیزانس راهی نواحی جنوب روسیه شدند و شهرهای نووگورود و کیِف[۶۲] را بنا نهادند. اسلاوها به مرور پیرامون این شهرها اقامت گزیدند و کشور کیِف را به‌وجود آوردند و در ۹۶۵‌‌م خزرها را مغلوب کردند. نیمۀ شرقی کشور کیِف در ۱۲۳۵م به تصرف تاتارهای مغول‌تبار درآمد و بیشتر شهرها و آبادی‌های آن تاراج و ویران شد. مهاجمان مغول اردوی زرّین[۶۳] را تأسیس کردند و شهر سرای[۶۴] در نزدیکی دریای خزر، را پایتخت خود کردند. فرزند اَلکساندر نوسکی[۶۵] (‌۱۲۷۶‌ـ‌۱۳۰۴) دولت پادشاهی موسکوویت[۶۶] را تأسیس کرد که تا ۱۵۹۸ دوام آورد. در زمان ایوان سوم معروف به ایوان بزرگ (‌۱۴۴۰‌ـ‌۱۵۰۵) بر وسعت شهر مسکو افزوده شد و این شهر رونق فراوان یافت. نوۀ او، ایوان چهارم یا ایوان مخوف[۶۷]، خود را تزار نامید و خانات تاتار و قازان را برانداخت و امپراتوری خود را از سوی شرق توسعه داد. بوریس گودونف[۶۸]، آخرین فرد این خاندان، در ۱۶۰۵ درگذشت و دوران آشوب و هرج و مرج روسیه آغاز شد. میخائیل رومانوف[۶۹] از امرای روس در ۱۶۱۲ مسکو را فتح کرد و به نام تزار روسیه به سلطنت نشست. پطر اول یا پطر کبیر، که از خاندان رومانوف بود، روسیه را به اوج عظمت و اقتدار رساند و شهر سن‌پترزبورگ را بنا نهاد و آن را پایتخت خود کرد. پس از او کاترین دوم معروف به کاترین بزرگ (‌۱۷۲۹‌ـ‌۱۷۹۶) با اقتدار تمام سلطنت کرد و در راه عظمت روسیه سخت کوشید. نوۀ او اَلکساندر اول (‌۱۷۷۷‌ـ‌۱۸۲۵) ناپلئون بناپارت، امپراتور فرانسه، را در نبرد روسیه شکست داد و قهرمان ملی روسیه شناخته شد و گرجستان، بسارابی[۷۰]، و فنلاند را ضمیمۀ امپراتوری خود کرد. جانشین او نیکلای اول[۷۱] با استبداد تمام بر روسیه حکومت کرد و در زمان حکومت او زمینه‌های ناخرسندی و بروز اغتشاش‌های عمومی فراهم شد. اَلکساندر دوم (۱۸۱۸‌ـ‌۱۸۸۱) آذربایجان، قفقاز، قزاقستان را ضمیمۀ روسیه کرد و دامنۀ امپراتوری خود را تا آسیای مرکزی وسعت بخشید. انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ به حکومت خاندان رومانوف پایان داد و نظام سوسیالیستی شورایی را بر کشور حاکم کرد. اتحاد جماهیر شوروی در جنگ جهانی دوم، ارتش آلمان نازی را در صحراهای سرد و یخ‌بستۀ روسیه درهم شکست و عنوان بزرگ‌ترین قدرت نظامی جهان را ازآن خود کرد. یوسیف استالین[۷۲] (۱۸۷۹‌ـ‌۱۹۵۳) از ۱۹۲۴ تا ۱۹۵۳ با استبداد تمام بر شوروی حکومت کرد و بسیاری از مخالفان خود را ازبین برد. میخائیل گورباچف[۷۳]، آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی، با اعلام فضای باز سیاسی، تغییرات بسیاری در نظام حکومتی کشور ایجاد کرد و بدین‌سان زمینۀ فروپاشی بزرگ‌ترین قدرت نظامی و استعماری جهان فراهم آمد و درپی آن نظام دموکراتیک بر کشور حاکم شد و بوریس یلتسین[۷۴] با عنوان نخستین رئیس‌جمهور کشور پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، زمام امور روسیه را دردست گرفت. نیز ← اتحاد_جماهیر_شوروی_سوسیالیستی

 


حکمرانان روسیه
نام مدت حكومت تزارها نام لاتین
ایوان چهارم (ایوان مخوف) 1533ـ1584   Ivan IV
فیودور اول (تئودور اول) 1584ـ 1598   Feodor I
بوریس گودونف 1598ـ1605   Boris Godunov
فیودور دوم(تئودور دوم) 1605   Feodor II
دمیتریوس 1605ـ1606   Demitrius
واسیلی چهارم 1606ـ1610   Vasily IV
میخائیل رومانوف 1613ـ1645   Michael Romanov
آلكسی اول 1645ـ1676   Alexis I
فیودور سوم (تئودور سوم) 1676ـ1682   Feodor III
ایوان پنجم 1682ـ 1696   Ivan V
پطر اول (پطر كبیر) 1682ـ1725   Perer I
كاترین اول 1725ـ1727   Catherine I
پطر دوم 1727ـ1730   Peter II
آنا ایوانوونا 1730ـ1740   Anna Ivanovna
ایوان ششم 1740ـ1741   Ivan VI
الیزابت 1741ـ1762   Elizabeth
پطر سوم 1762   Peter III
كاترین دوم (كاترین كبیر) 1762ـ 1796   Catherine II
پاول اول 1796ـ1801   Paul I
الكساندر اول 1801ـ1825   Alexander I
نیكلای اول 1825ـ1855   Nicholas I
الكساندر دوم 1855ـ1881   Alexander II
الكساندر سوم 1881ـ1894   Alexander III
نیكلای دوم 1894ـ1917   Nicholas II
رؤسای دولت روسیه شوروی      
یاكوف اسوردلوف 1917ـ 1919   Yakov Sverdlov
میخائیل كالینین 1919ـ1923   Mikhail Kalinin
رؤسای جمهور اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی      
میخائیل كالینین 1923ـ1946   Mikhail Kalinin
نیكلای شِفِرنیك 1946ـ1953   Nikolai Shvernik
كلیمنت وروشیلوف 1953ـ1960   Kliment Voroshilov
لئونید برژنف 1960ـ1963   Leonid Brezhnev
آناستاس میكویان 1964ـ1965   Anastas Mikoyan
نیكلای پادگورنی 1965ـ1977   Nikolai Podgorny
لئونید برژنف 1977ـ1982   Leonid Brezhnev
واسیلی کوزینتسوف 1982ـ1983   Vasili Kozinetsev
یوری آندروپوف 1983ـ1984   Yuri Andropov
كنستانتین چرنینكو 1984ـ1985   Konstantin Chernenko
آندری گرومیكو 1985ـ 1988   Andrei Gromyko
میخائیل گورباچف 1988ـ1991   Mikhail Gorbachev


  1. Ural Mountains
  2. Barents Sea
  3. Elbrus
  4. Volga
  5. Don
  6. Dvina
  7. Ladoga
  8. Onega
  9. Ilmen
  10. Ozero
  11. Kara Sea
  12. Narodnaya
  13. Ob
  14. Pechora
  15. Yenisey
  16. gulf of ob
  17. Yamal
  18. Gydan
  19. Taz
  20. Eastern Sayan MTS
  21. Yablonovy
  22. Yakut
  23. Lena
  24. Vilyui
  25. Taymyr
  26. Byrranga
  27. Baikal
  28. Amur
  29. Klyu Cheyskaya Sopka
  30. Kamchatka
  31. Kolyma
  32. Indigirka
  33. Yana
  34. Verkhoyansk
  35. Chukot
  36. bay
  37. Sakhalin
  38. Kola
  39. Novaya Zemlya
  40. Severnaya Zemlya
  41. Franz Josef
  42. exclave
  43. Kaliningrad
  44. Novsibirsk
  45. Nizhniy Novgorod
  46. Yekaterinburg
  47. Samara
  48. Rostov-na-Donu
  49. Khabarovsk
  50. Arkhangelsk
  51. Vladivostok
  52. monsoon
  53. Tundra
  54. Taiga
  55. semi arid
  56. Kuznetsk Basin
  57. Duma
  58. Finns
  59. Slavs
  60. Itil
  61. Viking
  62. Kiev
  63. golden horde
  64. Saray
  65. Alexander Nevsky
  66. Muscovite
  67. Ivan the Terrible
  68. Boris Godunov
  69. Michael Romanov
  70. Bessarabia
  71. Nicholas I
  72. Joseph Stalin
  73. Mikhail Gorbachev
  74. Boris Yeltsin