دفاع مشروع

دفاع مشروع (self-defence)
اقدام به عملی که شخص برای دفاع از خود یا جلوگیری و دفع تجاوز و خطر قریب‌الوقوع، که متوجه نفس یا عِرض یا ناموس یا مال خود یا دیگری است، انجام می‌دهد. اقدام به دفاع مشروع جایز است و مرتکب معاف از مسئولیت کیفری و مدنی است مشروط به آن‌که ۱. خوف برای نفس یا عرض یا ناموس یا مال مستند به قراین معقول و متعارف باشد؛ ۲. اقدام دفاعی متناسب با تجاوز و خطر باشد؛ ۳. عمل ارتکابی بیش از حد لازم برای دفع خطر یا تجاوز نباشد؛ ۴. توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد، قوا یا مداخلۀ دولتی در رفع خطر و تجاوز مؤثر واقع نشود. نیز دفاع مشروعی که برای دفع خطر و تجاوز نسبت به دیگری است در صورتی موجب عدم مسئولیت جزایی است که شخص ناتوان بوده و نیاز به کمک داشته باشد (مادۀ ۶۱ و نیز مواد ۶۲۴ الی ۶۲۹ ق. ا. ا) و در صورتی‌که اقدام به دفاع مشروع موجب خسارت حقوقی شود، مرتکب مسئولیتی نخواهد داشت. (مادۀ ۱۵ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹). نکتۀ مهم در دفاع مشروع آن است که خطر یا تجاوز بالفعل و قریب‌الوقوع باشد و ضمناً مبتنی بر قانون نباشد. بنابراین اگر کسی در مقابل تهدید مأمور دادگستری که برای جلب او آمده است مقاومت نماید و در اثر آن زیانی به مأمور وارد آید مسئول است و عمل او دفاع مشروع نیست؛ مگر این‌که اقدامات مأمور دولتی مطابق قانون جرم بر نفس یا عرض یا مال محسوب شود (مواد ۶۲۶ و ۶۲۸ ق.م.ا.). در حقوق بین‌الملل نیز هرگونه توسل به زور ممنوع است، مگر این‌که در مقام دفاع مشروع از منافع دولت باشد (مادۀ ۵۱ منشور ملل متحد).