سیلیکات
سیلیکات (silicate)
هر کانی از گروه کانی[۱]های حاوی سیلیسیوم[۲] و اکسیژن، به شکل واحدهای چهاروجهی، با فرمول SiO۴. این کانی‌ها به‌روش‌های گوناگون به هم متصل می‌شوند تا انواع ساختاری خاصی را تشکیل دهند. سیلیکات‌ها مهم‌ترین کانی‌های سنگ‌ساز[۳]ند. اغلب سنگ‌ها، کاملاً یا تا حدودی، از سیلیکات‌ها تشکیل می‌شوند، استثناءِ مهم در این میان سنگ‌آهک[۴] است. شیشه کانی چند‌سیلیکات پیچیده‌ای است که آن را تولید می‌کنند و عناصر دیگری، ازجمله بور[۵] در شیشۀ بوروسیلیکاتی[۶]، نیز به آن می‌افزایند. در ساختار[۷] سیلیکات‌ها، کاتیون[۸]های اضافی، به‌ویژه Ca۲+ , Mg۲+ , Fe۲+ , Al۳+ , K+ , Na+ وجود دارد، اما کوارتز و سایر چندریخت‌های SiO۲ نیز سیلیکات تلقی می‌شوند. استیشوویت[۹] شکلی از SiO۲ است که تحت فشار زیاد تشکیل می‌شود و از استثناهای نادری است که در آن سیلیس و اکسیژن آرایش چهاروجهی ندارند. در اورتوسیلیکات[۱۰]ها، همۀ اکسیژن‌ها با کاتیون‌هایی مانند Mg۲+ یا Fe۲+ پیوند یونی دارند و بین چهاروجهی‌ها به اشتراک گذاشته نمی‌شوند. اولیوین از این جمله است. در بقیۀ ساختارهای سیلیکاتی، اکسیژن تا حدودی بین چهاروجهی‌های مجاور به اشتراک گذاشته می‌شود. مثلاً، بریل[۱۱] سیلیکاتی حلقوی[۱۲] است که در آن چهاروجهی‌ها با به اشتراک‌گذاشتن اکسیژن دایره تشکیل می‌دهند. پیروکسن[۱۳]ها سیلیکات‌های زنجیره[۱۴]ای ساده‌ای‌اند که در آن‌ها زنجیرها از اتصال چهاروجهی‌ها در یک جهت، در سراسر ساختار، تشکیل می‌شوند. آمفیبول[۱۵]ها به پیروکسنها شبیه‌اند، اما زنجیره‌های چهاروجهی‌های آن‌ها مضاعف است. در میکاها، که سیلیکات‌های ورقه[۱۶]ای‌اند، چهاروجهی‌ها به هم متصل می‌شوند تا ورقه‌های پیوسته‌ای تشکیل دهند که روی هم انباشته می‌شوند. سیلیکات‌های داربستی[۱۷]، مانند فلدسپات[۱۸]ها و کوارتز، بر اساس داربست‌های سه‌بعدی از چهاروجهی‌هایی تشکیل می‌شوند که در آن‌ها همۀ اکسیژن‌ها به اشتراک گذاشته شده‌اند.