خوشه ستاره ای
خوشۀ ستاره‌ای (star cluster)
گروهی ستارۀ مرتبط با هم. این ستاره‌ها معمولاً بر اثر گرانش[۱] گرد یکدیگر جمع شده‌اند. به نظر می‌رسد اعضای هر خوشۀ ستاره‌ای متشکل از ابر عظیمی از گاز موجود در فضا باشند. خوشه‌های باز[۲]، نظیر پروین[۳]، دربردارندۀ چند تا چند صد ستارۀ جوان[۴]اند که به شکل نسبتاً آزادی در محدودۀ چندین سال نوری پراکنده می‌شوند. خوشه‌های کروی[۵] بزرگ‌تر و بسیار چگال‌ترند و بین ۱۰هزار تا ۱میلیون ستاره را در خود جای می‌دهند. از ابتدا خوشه‌های ستاره‌ایِ چشمگیرتر با سحابی‌ها[۶] در فهرست جای می‌گرفته‌اند، و معمولاً با اعداد مسیه[۷] یا اعداد فهرست‌نامۀ عمومی نوین (اِن جی‌سی)[۸] مشخص می‌شوند. چندین خوشه، ازجمله پروین، قلایص[۹] (اُشتر مادگان)، و مِعلَف[۱۰]، با نام‌های قدیمی‌شان نیز شناخته می‌شوند. گرانش ممکن است ستاره‌های خوشه را در خوشه‌های چگال تقریباً بهطور نامحدودی در کنار هم نگه دارد، این در حالی است که در خوشه‌هایی با چگالی کمتر، ستاره‌ها به‌سرعت پراکنده می‌شوند.
خوشه‌های کروی. حدود ۱۲۰ خوشۀ کروی شناسایی شده‌اند که همۀ آن‌ها ظاهری شبیه به هم دارند. تقریباً تقارن کروی دارند و شمار فراوانی از ستاره‌ها را در خود جای می‌دهند، به طوری که تراکمشان به طرف مرکز افزایش می‌یابد. فشردگی ستاره‌ها در ناحیۀ مرکزی به حدی است که حتی با استفاده از بزرگ‌ترین تلسکوپ‌ها هم نمی‌توان تک‌تک آن‌ها را دید. درخشان‌ترین ستاره‌‌هاشان سرخ‌اند و معمولاً ستاره‌های متغیری در آن‌ها دیده می‌شود که فاصلۀ خوشه‌ها را به کمکشان برآورد می‌کنند. محدودۀ این فاصله‌ها از زمین بین ۱۰ تا ۲۰۰هزار سال نوری است. بعضی‌ها از این خوشه‌ها که دورترند، ممکن است عضو کهکشان ما نباشند. دامنۀ قطر خوشه‌ها از ۶۰ تا ۳۰۰ سال نوری با شمار ۱۰هزار تا ۱میلیون ستاره در هر خوشه است. قدر مطلق[۱۱] درخشندگی آن‌ها بین پنج تا نُه قرار می‌گیرد. آن‌ها اجسام بسیار پیری‌اند که سنشان احتمالاً به ۱۰هزار میلیون سال می‌رسد.
خوشه‌های باز. این خوشه‌ها، که پروین، قلایص و معِلَف نمونۀ آن‌هایند، بسیار کوچک‌تر از خوشه‌های کروی‌اند، ستاره‌های کمتری دارند که با فاصلۀ بیشتری پراکنده شده‌اند، و تراکمشان به طرف مرکز چندان زیاد نیست. آن‌ها اجسام به نسبت جوانی‌اند که در قرص کهکشان یافت می‌شوند و در امتداد راه شیری[۱۲] قرار دارند. در حدود ۱۰۰۰ نمونه از آن‌ها شناسایی شده‌اند، امّا احتمالاً تعداد بیشتری از آن‌ها در پس ابرهای غبار مخفی، یا در برابر پس زمینۀ ستارگان غیر قابل تشخیص‌اند. تعداد ستاره‌های موجود در هر خوشۀ باز از چند تا بیش از ۱۰۰۰ ستاره متغیر است، امّا بهطور متوسط چند صد ستاره در هر خوشه، در ناحیه‌ای با قطر کمتر از ۳۰ سال نوری، پراکنده شده‌اند. درخشان‌ترین ستاره‌ها، بر حسب سن خوشه، آبی یا سرخ‌اند. برخی از جوان‌ترین خوشه‌ها شامل ستاره‌های اَبَرغولِ درخشان آبی[۱۳]اند که قدر مطلق خوشه را به ده می‌رسانند و بدین ترتیب، بسیار درخشان‌تر از درخشان‌ترین خوشه‌های کروی‌اند. در عین حال، قدر مطلق بعضی از خوشه‌های باز ممکن است به کم‌فروغی قدر صفر باشد. اجتماع[۱۴] خوشه‌های باز بسیار گسترده با اعضای اندک را می‌توان اجتماع ستاره‌ای تلقی کرد. آن‌ها به تازگی شکل گرفته یا پیشاپیش پراکنده شده‌اند. حدود ۱۰۰ اجتماع ستاره‌ای در بازوهای مارپیچی[۱۵] کهکشان تشخیص داده‌اند، اما احتمالاً تعداد بسیار بیشتری از نظر مخفی مانده است. هر اجتماع نمونه حداکثر دربردارندۀ ۵۰ ستاره است که بهطور نامنظم، در ناحیه‌ای به قطر ۱۰۰ تا ۶۰۰ سال نوری پراکنده شده‌اند. یکی از معروف‌ترین اجتماع‌ها در مرکز گروهی ستاره در دل سحابی جبّار[۱۶] جا گرفته است. از آن‌جا که همۀ اعضای هر خوشۀ ستاره‌ای تقریباً به یک فاصله از ما قرار دارند، رابطۀ قابل مشاهده بین رنگ و قدر ظاهری[۱۷]شان در واقع همان رابطۀ بین رنگ و قدر مطلقشان است که می‌توان آن را مستقیماً با نمودار هرتزشپرونگ ـ راسل[۱۸] مقایسه کرد و فاصلۀ خوشه را به دست آورد. بررسی تفاوت شکل رابطۀ، رنگ با قدر، از خوشه‌ای به خوشۀ دیگر، شواهدی از چگونگی تحول ستاره‌ها و نیز روشی برای تعیین سن خوشه فراهم می‌آورد.
- ↑ gravity
- ↑ open clusters
- ↑ Pleiades
- ↑ young star
- ↑ globular clusters
- ↑ nebulae
- ↑ Messier numbers
- ↑ New General Catalogue (NGC) numbers
- ↑ Hyades
- ↑ Praesepe
- ↑ absolute magnitude
- ↑ Milky Way
- ↑ blue supergiant stars
- ↑ association
- ↑ spiral arms
- ↑ Orion nebula
- ↑ apparent magnitude
- ↑ Hertzsprung-Russell diagram