سودان
| سودان | |
|---|---|
| نام فارسی | سودان |
| نام لاتین | Sudan |
| نظام سیاسی | جمهوری فدرال با یک نهاد قانون‌گذاری |
| جمعیت | ۳۰,۸۹۴,۰۰۰ نفر |
| موقعیت | افریقای شمال شرقی |
| پایتخت | خارطوم |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | ۱۲.۳ |
| رشد سالانه (درصد) | دو |
| شهرهای اصلی | خارطوم، کسله، عُبید، فاشر، مَلَکال، واد مِدَنی، جوبا |
| زبان | عربی |
| گروه‌های قومی | اعراب سودانی |
| دین | اسلام |
| مساحت (کیلومتر مربع) | ۲,۵۰۵,۸۱۰ |
سودان (Sudan)
موقعیت. کشور سودان در افریقای شمال شرقی، بین مصر در شمال؛ دریای سرخ، اریتره، و اتیوپی در شرق؛ کنیا، اوگاندا، و کنگو کینشاسا (زئیر) در جنوب؛ و جمهوری افریقای مرکزی، چاد، و لیبی در غرب قرار دارد. مساحت این کشور ۲,۵۰۵,۸۱۰ کیلومتر مربع و شهر خارطوم پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. سودان وسیع‌ترین کشور قارۀ افریقا است و بین مدار رأس السرطان[۱] در شمال و مدار چهار درجۀ عرض شمالی در جنوب واقع است. درازای آن از شمال به جنوب ۲,۲۵۰ کیلومتر و حداکثر پهنای آن از شرق به غرب حدود ۱,۷۳۰ کیلومتر است. این کشور از نظر طبیعی به سه ناحیۀ زیر تقسیم می‌شود: الف ـ صحرای خشک و خشن نوبه در شمال که حدود ۳۰ درصد از مساحت کشور را شامل می‌شود و ارتفاعاتی با بلندی ۲,۲۶۰ متر آن را از کرانه‌های دریای سرخ جدا می‌کند. به‌جز باریکه‌ای در کرانه‌های رود نیل که پوشش گیاهی اندکی دارد، بخش‌های دیگر آن عاری از گیاه است و خشکی هوا و شنزارهای پهناور از ویژگی‌های آن است. ب ـ ناحیۀ مرکزی، استپ پهناور و نیمه‌خشکی است که ارتفاعات کوتاه و پراکنده‌ای مانند تپه‌های نوبه[۲] با بلندی ۱,۳۲۴ متر در آن دیده می‌شود. این ناحیه از شرق به کوه‌پایه‌های ارتفاعات مرزی اتیوپی منتهی می‌شود و رشته ارتفاعات آتشفشانی مرّه با بلندی ۳,۰۸۸ متر در غرب آن جا دارند. شهر خارطوم، پایتخت کشور که رودهای نیل ازرق (آبی) و نیل ابیض (سفید) در آن به‌هم می‌پیوندند، در همین ناحیه واقع است و بخش میان رودهای مزبور را باتلاق‌زار بسیار وسیع ال‌سود فراگرفته است. پ ـ ناحیۀ جنوبی کشور سودان یا کوهستانی‌ترین بخش آن را جنگل‌های بارانی نسبتاً انبوه فراگرفته و بلندترین نقطۀ کشور، کوه کینیتی[۳] با ارتفاع ۳,۱۸۷ متر، در مرز کشور اوگاندا واقع است. مهم‌ترین عارضۀ طبیعی سودان رود عظیم نیل است. بخش علیای رود مزبور، نیل آبی و نیل سفید، و ریزابه‌های دیگر آن مانند رودهای عطبره[۴] و الغزال و غیره این کشور را مشروب می‌کنند. رود نیل سفید در شهرک نیموله[۵]، نقطه‌ای از مرز کشور اوگاندا، به سودان وارد می‌شود و رو به شمال از میان ناحیۀ جنوبی می‌گذرد. این رود پس از آمیختن با رودخانۀ الغزال وارد ناحیۀ مرکزی می‌شود و رو به شمال به جریان خود ادامه می‌دهد. در شهر خارطوم با رود نیل آبی، که از ارتفاعات کشور اتیوپی سرچشمه می‌گیرد، درهم می‌آمیزد و پس از عبور از آبشار ششم[۶] به ناحیۀ شمالی وارد می‌شود؛ در این ناحیه با رودخانۀ عطبره مخلوط می‌شود و پس از پشت سر گذاردن آبشار دوم در شهرک مرزی وادی حلفا از سودان خارج و به مصر وارد می‌شود. کشور سودان به ۲۶ ایالت فدرال تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از خارطوم، کسله[۷]، عُبید، فاشر، مَلَکال، واد مِدَنی، و جوبا. پورت سودان نیز عمده‌ترین بندر این کشور است. اقلیم سودان مدارگانی بسیار گرم است. آب و هوای قاره‌ای آن در کرانه‌های دریای سرخ تا حدی تعدیل می‌شود و از میزان بارندگی و پوشش گیاهی و حیات وحش آن رو به شمال رفته‌رفته کاسته می‌شود. ناحیۀ جنوبی اقلیم استوایی دارد، بارندگی آن بسیار زیاد و فصل بارانی آن طولانی است. ماه‌های اردیبهشت و خرداد گرم‌ترین ماه‌ها در سودان است؛ آسمان آن در زمستان تقریباً صاف و بدون ابر است و شب‌های نسبتاً خنکی دارد. بارندگی‌های سودان، که رو به شمال کاهش می‌یابد، خاص تابستان است و بارندگی نواحی ساحلی معمولاً در زمستان روی می‌دهد. میانگین دمای شهر خارطوم در دی‌ماه ۱۸ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۱.۷ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۱۵۷ میلی‌متر است. حال آن‌که میانگین دمای شهر جوبا، در جنوب، در دی‌ماه ۲۸.۳ درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۵.۶ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۹۶۸ میلی‌متر است؛ از سوی دیگر میانگین دمای وادی حلفا واقع در انتهای شمالی در دی‌ماه ۱۰ درجۀ سانتی‌گراد، و در تیرماه ۳۲.۲ درجۀ سانتی‌گراد است، و میانگین بارندگی سالانۀ آن از ۲.۵ میلی‌متر تجاوز نمی‌کند. حیات وحش سودان بسیار متنوع و شامل فیل، زرافه، شیر، ببر، پلنگ، میمون، انواع پرنده، تمساح، اسب آبی، خزندگان سمّی، و حشرات موذی به‌ویژه مگس تسه‌تسه و پشۀ مالاریاست.
اقتصاد. ۸۰ درصد از نیروی کار سودان به کشاورزی اشتغال دارند و پنبه عمده‌ترین فرآوردۀ صادراتی آن است. دیگر فرآورده‌های کشاورزی این کشور عبارت‌اند از ذرت، ارزن، گندم، جو، و بادام زمینی. جنگل‌ها و نواحی زیر پوشش گیاهی سودان، که یک‌پنجاهم مساحت کشور را شامل می‌شوند، چراگاه دام‌های این کشور از قبیل بز، گاو، گوسفند، شتر و چهارپایان دیگر است و تولید چوب آن، که بیشتر به مصرف سوخت می‌رسد، حدود ۹.۶۸میلیون متر مکعب است. ماهی‌گیری در رود نیل و آب‌های ساحلی دریای سرخ صورت می‌گیرد که عمدتاً به مصرف داخلی می‌رسد. گرافیت، طلا، کرومیت، نمک، منگنز، میکا، گوگرد، آهن، مس، روی، پنبۀ کوهی، پودر تالک، و خاک چینی ازجمله کانی‌های این کشورند؛ استخراج و بهره‌برداری از نفت این کشور که از ۱۹۷۹ آغاز شده، تکافوی نیازهای داخلی را نمی‌دهد و کسری آن عمدتاً از خارج وارد می‌شود. نیمی از نیروی الکتریسیتۀ سودان با سوخت وارداتی تأمین و نیم دیگر به‌شیوۀ برقابی تولید می‌شود. سودان در زمینۀ صنعت پیشرفتی نداشته و تولید پوشاک و منسوجات، کفش، نوشابه، صابون، دارو و مواد شیمیایی فعالیت‌های صنعتی آن را تشکیل می‌دهند.
حکومت و سیاست. به‌موجب قانون اساسی ۱۹۹۸، که عمرالبشیر رئیس جمهوری این کشور آن را تصویب کرد، سودان دارای نظام جمهوری فدرال است. نهاد قانون‌گذاری آن مجلس وطنی نام دارد که از ۳۶۰ عضو تشکیل شده است. در انتخابات ریاست‌جمهوری دسامبر سال ۲۰۰۰، ژنرال عمر حسن احمدالبشیر برای بار دیگر به ریاست جمهوری سودان برگزیده شد.
مردم و تاریخ. جمعیت سودان حدود ۳۰,۸۹۴,۰۰۰ نفر است (۲۰۰۸) و تراکم نسبی آن ۱۲.۳ نفر در کیلومتر مربع است. رشد سالانۀ جمعیت این کشور دو درصد است و اعراب سودانی با ۴۹.۱ درصد اکثریت قومی آن را تشکیل می‌دهند. ۷۰ درصد از مردم این کشور مسلمان‌اند و ۶۸ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند. زبان رسمی آنان عربی است. مصریان باستان سودانی‌ها را نوبیایی می‌خواندند. فرمانروایان نوبیایی از ۷۳۰ تا ۶۶۳پ‌م با نام گروهی از فرعون‌های مصر بر آن سرزمین فرمانروایی داشتند. در قرن ۶م آیین مسیح در سودان اشاعه یافت و سپس این سرزمین به تصرف اعراب درآمد و مردم نواحی شمالی و مرکزی آن به آیین اسلام گرویدند. محمدعلی پاشا، خدیو مصر، در ۱۸۲۰ سودان را تصرف کرد و ساموئل بیکر انگلیسی در ۱۸۷۰ به بهانۀ مبارزه با خریدوفروش برده، ناحیۀ جنوبی سودان را به تصرف انگلستان درآورد. محمد احمد، معروف به مهدی سودانی، در ۱۸۸۱ با نام مهدی موعود علیه سلطۀ انگلیسی‌ها قیام کرد و پس از پیروزی‌هایی چند مغلوب آنان شد. در ۱۸۹۸ سودان میان مصر و انگلستان تقسیم شد و در ۱۹۵۶ با حمایت انگلیسی‌ها به استقلال رسید، و نظام جمهوری برای ادارۀ آن برگزیده شد. ژنرال عبود در ۱۹۵۸ کودتا کرد و نظام جمهوری را برانداخت. او در ۱۹۶۴ به‌سبب روبه‌رو شدن با بن‌بست‌های سیاسی و تشدید اختلاف میان شمال و جنوب و مسلمانان و غیر مسلمانان از کار کناره گرفت و احمد محجوب به‌جای او زمام امور سودان را در دست گرفت. به‌علت کودتاهای مکرر، این کشور روبه ضعف نهاد و سرانجام ژنرال عمرالبشیر با کودتای ۱۹۹۰ به حکومت رسید. او در ۱۹۹۱ نظام حکومتی را به جمهوری فدرال تغییر داد، کشور را به نُه ایالت خودمختار تقسیم کرد، و اجرای قوانین اسلامی را به نواحی مسلمان‌نشین شمالی منحصر کرد؛ ولی آشوب‌ها و جنگ‌های داخلی همچنان ادامه یافت؛ حدود ۹میلیون غیرمسلمان جنوبی آواره و بی‌خانمان شدند، و ۶۰هزار تن از آنان جان خود را از دست دادند. تا این‌که در همه‌پرسی ۲۰۱۱ بخش جنوبی سودان از آن جدا شد و به استقلال رسید.