طالبان
طالبان (Talibaan)
جنبش نظامی، سیاسی و مذهبی افغان، پایه‌گذاری‌شده در ۱۹۹۴ به‌دست حدود ۲هزار تن از طلبه‌های سنّیِ پشتون. طالبان که در سپتامبر ۱۹۹۶ کنترل بخش‌های جنوبی و مرکزی افغانستان، ازجمله کابل، را در دست داشتتند، نظامی به ظاهر اسلامی در افغانستان برقرار کردند، و تا پایان ۱۹۹۶، دوسوم خاک آن کشور را به رهبری ملامحمد عمر زیر کنترل خود درآوردند. در ۱۹۹۷، نام رسمی افغانستان را به «امارات اسلامی افغانستان» تغییر دادند. طالبان کمک‌های مالی خود را از عربستان دریافت می‌کردند، اما در میانۀ ۱۹۹۸، فقط سه دولت عربستان سعودی، امارات متحدۀ عربی، و پاکستان رژیم آن‌ها را به رسمیت شناخته بودند. در سپتامبر ۲۰۰۰، طالبان مدعیِ کنترل ۹۵ درصد خاک افغانستان بودند و اعلام کردند که جامعۀ بین‌المللی باید آن‌ها را به‌عنوان حکومت قانونی آن کشور به رسمیت بشناسد. این نیرو وعده داد که به جنگ خانمان‌سوز میان عناصر گوناگون مجاهدین، که پس از سقوط رهبر کمونیست‌ها نجیب‌الله احمدزای در آوریل ۱۹۹۲ همچنان ادامه یافته بود، پایان بخشد. همچنین وعده داد که یک دولت اسلامی متحد و پدرسالار تشکیل دهد و تجارت پررونق مواد مخدر را ریشه‌کن کند. طالبان در ژانویۀ ۱۹۹۵ با تسخیر قندهار، و متعاقب آن شکست‌دادن نیروهای گلبدین حکمتیار، برجستگی یافتند. در ستپامبر ۱۹۹۵ نیز شهر هرات به‌دست طالبان افتاد. پیشروی اولیۀ طالبان به‌سوی کابل در مارس و نوامبر ۱۹۹۵ به‌همت برهان‌الدین ربانی، رئیس‌جمهور افغانستان، دفع شد، اما در اوت ۱۹۹۶ پایتخت سقوط کرد. طالبان با اعدام نجیب‌الله احمدزای در مقابل دیدگان مردم، قوانین سخت اسلامی را حاکم کردند: تلویزیون و اشتغال و تحصیل دختران و زنان ممنوع اعلام شد و مردان موظف شدند که ریش خود را نتراشند. از ۱۹۹۶ طالبان با مقاومت نظامی مستمر ربانی، رئیس‌جمهور مخلوع، و عبدالله رشید دوستم، جنگ‌سالار ازبک، روبه‌رو شدند. طالبان که از حمایت غیرمستقیم ایالات متحد امریکا برخوردار بودند، از ژانویه تا آوریل ۱۹۹۷ به موفقیت‌های نظامی دیگری دست یافتند، چنان‌که فقط مزار شریف، واقع در شمالی‌ترین نقطۀ افغانستان، تنها شهر بزرگی بود که بیرون از حیطۀ نظارت آن‌ها قرار داشت. در آوریل ۱۹۹۸، آتش‌بس موقت برقرار شد و طالبان وعده دادند که با «جبهۀ متحد اسلامی برای رهایی افغانستان» وارد مذاکرات صلح شوند، اما آتش‌بس دوام نیافت و در اوت همان سال طالبان با تسخیر چهار شهر شمالی افغانستان، ازجمله مزار شریف، عملاً تمام کشور را زیر سلطۀ خویش درآوردند. سازمان ملل در نوامبر ۱۹۹۸ گزارش داد که ۶هزار غیرنظامی، که بیشتر آن‌ها متعلق به اقلیت قومی هزاره بودند، در زمان تصرف مزار شریف به‌دست طالبان قتل‌عام شده‌اند. پس از چهار ماه وقفه، در ژانویۀ ۱۹۹۹ درگیری میان طالبان و مخالفان اسلامی میانه‌روترشان در شمال از سر گرفته شد. در ژوئیۀ ۱۹۹۹، نمایندگان طالبان و مخالفان‌شان در مذاکرات نمادینی که در تاشکند برگزار شد با یکدیگر دیدار کردند. این مذاکرات ناموفق بود و درپی آن طالبان تهاجم تازه‌ای را در نواحی تحت کنترل مخالفان‌شان در نواحی شمال افغانستان تدارک دیدند. سازمان ملل در اکتبر ۱۹۹۹ مجازات‌هایی را دربارۀ افغانستان به اجرا گذاشت که منجر به حملۀ اوباش به دفاتر این سازمان در کابل شد. هدف از این مجازات‌ها تنبیه رژیم طالبان به‌سبب مسامحه در اخراج اسامه بن لادن، رهبر گروه القاعده، بود که به دست‌داشتن در عملیات تروریستی مظنون بود. در دسامبر ۱۹۹۹، بانک مرکزی پاکستان دستور توقیف همۀ اموال و دارایی‌های طالبان در پاکستان را داد. در نشستی که در مه ۲۰۰۰ میان جنبش طالبان و مخالفان آن صورت گرفت دربارۀ تبادل اسرا توافق به‌عمل آمد، اما هیچ‌گونه پیشرفتی دربارۀ پیشنهادهای صلح حاصل نشد. در سپتامبر ۲۰۰۰، فدراسیون روسیه به دولت‌های تازه استقلال‌یافته در آسیای میانه وعده داد که اگر از سوی طالبان، که در آخرین پیشروی‌شان به نزدیکی مرز تاجیکستان رسیده بودند، تهدید شوند به آن‌ها کمک خواهد کرد. در ۲۰ سپتامبر ۲۰۰۱، دولت امریکا گروه القاعده و رهبرشان، اسامه بن لادن را مسئول حوادث ۱۱ سپتامبر[۱] دانست و از طالبان خواستار تسلیم بن لادن و دیگر سران القاعده شد. طالبان دست‌داشتن گروه القاعده را در عملیات تروریستی ۱۱ سپتامبر رد کرد و اعلام کرد که مدرکی دال بر ارتباط میان این حوادث و گروه القاعده وجود ندارد. در ۷ اکتبر ۲۰۰۱ امریکا و متحدانش، ازجمله نیروهای ناتو[۲]، به افغانستان حمله و آن را اشغال و خسارت‌های جانی و مالی فراوانی به مردم افغانستان تحمیل کردند. در ۱۳ نوامبر طالبان از کابل و جلال‌آباد عقب‌نشینی کردند و در اوایل دسامبر آخرین پایگاه خود، قندهار، را نیز از دست دادند و به نواحی مرزی میان افغانستان و پاکستان گریختند. نیروهای امریکایی نتوانستند به مخفی‌گاه رهبران گروه طالبان و القاعده، ملاعمر و بن لادن دست پیدا کنند.