تلمود
تَلْمود (Talmud)
(واژهای آرامی مشتق از عبری بهمعنی مطالعه و تعلیم) نام دو اثر مهم در ادبیات پساتوراتی یهود[۱]؛ تلمود بابِلی[۲] و تلمود فلسطینی[۳] (یا تلمود بیتالمقدس)، مجموعهای شفاهی از احکام و روایات کهن یهود به ضمیمۀ تفاسیر خاخامها، در مقابل شریعت مکتوب. تلمود بابلی در پایان قرن ۵م مدون شده است و در یهودیت جدیدتر منبع معتبرتری بهشمار میرود. هر دو تلمود به مخلوطی از زبانهای عبری و آرامی نوشته شدهاند. تلمود مشتمل بر دو بخش اصلی است؛ میشنا[۴] (شریعت شفاهی) که متن اصلی تلمود است، و گمارا[۵] (تکمله) اثری تکمیلی بهصورت تفسیر بر میشناست که گروهی از خاخامها آن را در حدود ۲۰۰م نگاشتهاند. مطالب تلمودها بهطور کلی به دو بخش هَلاخا[۶] و هَگادا[۷] (یا اَگادا[۸]) تقسیم میشوند که اولی شامل احکام شرعی و عبادی است و دومی به احکام اخلاقی و مسائل کلامی و فرهنگ عامۀ یهود نظر دارد.