تانکا

تانکا (tanka)

از قالب‌های شعر ژاپنی، مرکب از ۳۱ هجا، که در آن سطرهای اول و سوم هریک پنج هجا و سه مصراع دیگر هفت هجا دارند. تانکا، که در لغت به‌معنی «شعر کوتاه» است، قالب کلاسیک شعر ژاپنی است که پیشینه‌اش به قرن ۷م برمی‌گردد. با این‌که تانکا منشأ‌ پنج‌پاره و الهام‌بخش بسیاری از شعرای مکتب ایماژیسم بوده است، در غرب به‌اندازۀ هایکو شناخته شده نیست. نخستین تانکاها اغلب به قصد سرگرمی سروده می‌شدند، بدین‌صورت که شاعری سه سطر اول را می‌نوشته و شاعر دیگر دو سطر آخر را. بعدها سه سطر اول قالب مستقلی شد به نام هایکو. در تانکای سنتی نیز، همچون هایکو، از تصویرهایی استفاده می‌شود که با دقت بسیار انتخاب می‌شوند، و در آن شاعر به بیان یا توصیف صریح نمی‌پردازد بلکه با ظرافت تمام صحنه یا حال‌ و هوایی خاص را در ذهن زنده می‌کند. صور خیال تانکا عموماً برگرفته از تصاویر سنتی طبیعت‌اند (مانند ماه، آبگیر، برگ‌های خزان و برف) و تأثیر آیینی شینتو را، که دینی است ملهم از طبیعت، نشان می‌دهند. بعدها تانکا، تحت تأثیر بودیسم، با این هدف سروده می‌شد که به کمک تصاویر به‌ظاهر نامربوط، جرقه‌ای در ذهن خواننده ایجاد کند. تانکاهای خوب ژاپنی به‌رغم تمرکز بر القای ظریف حال و هوایی خاص طیف گسترده‌ای از اشارات فرهنگی، اجتماعی و تاریخی را نیز دربر گرفتند که در ترجمه به‌کلی ازدست می‌روند. مهارت شاعر در لایه‌های معنایی متجلی می‌شود که در قطعه شعری چنین کوتاه و به‌ظاهر ساده می‌گنجاند و تنها با تأمل و به‌تدریج بر خواننده آشکار می‌شوند.