غایت شناسی
(تغییرمسیر از Teleology)
غایت‌شناسی (teleology)
در فلسفه، آموزه‌ای که می‌کوشد جهان هستی را از حیث مقاصد یا علل غایی[۱] تبیین کند. غایت‌شناسی بر بنیاد این گزاره استوار است که جهان هستی دارای طرح و مقصد[۲] است. در فلسفۀ ارسطویی، برای توضیح هر پدیده یا فرآیند یا برای توجیه آن، نه تنها هدف یا علتِ بی‌واسطه[۳] بلکه «علت غایی» (یعنی دلیلِ وجودداشتن یا آفریده‌شدن آن پدیده) را نیز باید شناخت. در الهیات مسیحی، غایت‌شناسی دلالت دارد بر برهانی اساسی برای اثبات وجود خدا، زیرا به نظر می‌رسد که نظم و کاراییِ جهان طبیعی امری تصادفی نیست. اگر طرح جهان هوشمندانه است، پس یک «طرّاح[۴]» نهایی باید وجود داشته باشد. غایت‌شناسان با تفسیرهای ماشین‌وارانگارانۀ[۵] جهان، که منحصراً بر سیر تحولِ اندام‌وار[۶] یا علّیت طبیعی[۷] متکی است، مخالف‌اند.