سل
سِل (tuberculosis)
باسیل سل؛ بیشتر «سل ریوی» یا «بیماری سل» نامیده می‌شد. بیماری مسری که عامل آن باسیل میکوباکتریوم توبرکولسیس است. سل اشکال مختلفی دارد که از آن میان، سل ریوی به مراتب معمول‌تر است. واکسن ب ث ژ حدود ۱۹۲۰ و نخستین داروی ضد سل به نام استرپتومایسین در ۱۹۴۴ ساخته شد. نظام ایمنی بدن اغلب این باکتری را مهار می‌کند. حدود پنج درصد افراد آلوده به ویروس به این بیماری مبتلا می‌شوند. شش تا هشت ماه درمان مبتلایان به این بیماری با ترکیبی از داروهای ضد سل موجب بهبودی بیمار تا ۸۰ درصد می‌شود. در ۱۹۹۹، ۸میلیون نفر به این بیماری مبتلا شدند و ۲میلیون نفر از این تعداد درگذشتند. تنها پنج درصد موارد ابتلا در کشورهای پیشرفته بوده است. ۱۶میلیون نفر در جهان مبتلا به سل هستند و ۲میلیارد نفر (یک‌سوم جمعیت جهان) به میکوباکتریوم توبرکولسیس آلوده‌اند. در سل ریوی، یک موضع در ریه ورم می‌کند و با تشکیل یک دمل گسترش می‌یابد. اغلب این تورم فوراً بهبود می‌یابد و تنها بافت زخمی برجا می‌ماند. خطر در سرایت سریع سل به هر دو ریه (چیزی که پیش‌تر سل پیشرونده نامیده می‌شد) یا شکل‌گیری سل ارزنی (سرایت از طریق جریان خون به مواضع دیگر) یا مننژیت سلی است. این بیماری در کشورهایی که طی پانزده سال گذشته در حال کاهش بود، دوباره به سرعت شیوع یافته است. این امر بیشتر در مناطق محروم شهرها دیده شده است، به‌خصوص در امریکا، که در آن ارتباط آشکاری میان سل و اچ آی وی ملاحظه می‌شود، که عامل بیماری ایدز است. سل عامل اصلی مرگ در افراد اچ‌آی‌وی مثبت است. دهۀ گذشته شاهد ظهور نژادهایی مقاوم نسبت به داروها از باکتری سل بوده است. امروزه، بسیاری از نژادها به دو داروی اصلی، ایزونیازید و ریفامپیسین، مقاوم و برخی دیگر به چند دارو مقاومند. سل مقاوم به چند دارو که تا پیش از شیوع اخیر آن در امریکا، کمیاب بود، اکنون درحال شیوع در تعدادی از کشورهای درحال توسعه است. این نوع سل درمان‌ناپذیر است و بسیاری از قربانیان آن درگذشته‌اند. طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی در ۱۹۹۶ احتمالاً ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به سل مقاوم مبتلا هستند (در بریتانیا نخستین مورد ابتلا در ۱۹۹۵ مشاهده شد). در ۱۹۹۲ در بریتانیا ۵۸۶۱ مورد ابتلا به سل وجود داشت. در ۱۹۹۶ تراست ولکام طرحی ۲میلیون دلاری را برای پیگری ۴.۵میلیون جفت پایه‌ای که ژنوم میکوباکتریوم توبرکولسیس را تشکیل می‌دهند، اعلام کرد.