یمن
یَمَن (Yemen)
موقعیت. جمهوری یمن در آسیای جنوب غربی، در ساحل جنوبی شبه‌جزیرۀ عربستان و در ساحل شمالی خلیج عدن، جای دارد. این کشور از شمال به عربستان سعودی، از شرق به کشور عمان، از جنوب به خلیج عدن، و از غرب به دریای سرخ محدود است. مساحت این کشور ۵۵۵هزار کیلومتر مربع است و شهر صنعا پایتخت آن است.
سیمای طبیعی. یمن سرزمینی کوهستانی است که رو‌به غرب بر ارتفاع آن افزوده می‌شود و بلند‌ترین نقطۀ کشور، کوه نبی‌شعیب با ارتفاع ۳,۷۶۰ متر، در ارتفاعات غربی جا دارد. جلگۀ ساحلی دریای سرخ که به سواحل تهامه معروف است، در مقایسه با دیگر نواحی کشور از رطوبت بیشتری برخوردار است و کشتزارهای یمن عمدتاً در همین ناحیه و در ارتفاعات غربی قرار دارند. نواحی جنوبی یمن را کوه‌های خشک و دیگر نواحی آن را اراضی بایر فراگرفته است و زمین‌های مزروعی آن به درّه‌ها و واحه‌های معدودی چند منحصر شده است. کشور یمن، علاوه‌بر سرزمین اصلی، از حدود ۱۱۲ جزیره و جزیرک[۱] تشکیل شده که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از جزایر قمران، با مساحت ۱۸۱ کیلومتر مربع؛ سوقطرا[۲]، با مساحت ۳,۵۰۰ کیلومتر مربع؛ و جزیرۀ بریم[۳]. یمن به هفده فرمانداری کل و ناحیۀ پایتخت تقسیم می‌شود و مهم‌ترین شهرهای آن عبارت‌اند از عدن، تعز، حدیده، و مکلا[۴]. اقلیم این سرزمین بسیار گرم و خشک و کویری است؛ ارتفاعات غربی در مقایسه با دیگر نواحی آن نسبتاً معتدل‌تر است و بارندگی‌های نسبتاً بیشتری دارد و غیر از کوهستان‌های غربی، دیگر نواحی این کشور فاقد پوشش گیاهی است. میانگین دمای شهر صنعا در دی‌ماه چهارده درجۀ سانتی‌گراد، در تیرماه ۲۱.۷ درجۀ سانتی‌گراد، و میانگین بارندگی سالانۀ آن ۵۰۸ میلی‌متر است.
اقتصاد. بیش از نیمی از نیروی کار کشور یمن به کشاورزی مشغول‌اند و فرآورده‌های آن به‌طریق سنتی به‌دست می‌آیند که شامل ارزن، ذرتِ خوشه‌ای، میوه، بادام و پسته، قهوه، پنبه، و غلات است. ذخایر نفت آن اگر‌چه اندک است ولی در اقتصاد این کشور نقش مهمی دارد. یمن از نظر منابع زیرزمینی نسبتاً فقیر است و نمک و گچ و تا حدودی نفت، عمده‌ترین ذخایر آن محسوب می‌شوند. ماهی‌گیری نقش مهمی در اقتصاد یمن دارد و میزان صید آن به حدود ۱۲۵هزار تن بالغ می‌شود. صنایع کشور یمن عمدتاً در پیرامون شهر عدن متمرکز است و تولید کفش، مواد شیمیایی، پالایش نفت، نساجی، مصنوعات چرمی و فلزی، سیمان، و روغن‌های خوراکی را شامل می‌شود.
حکومت و سیاست. نوع حکومت کشور یمن جمهوری چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. مجلس نمایندگان یمن معروف به مجلس نوّاب، ۳۰۱ عضو دارد که هر پنج سال یک‌بار انتخاب می‌شوند. شورای مشورتی یمن از ۱۱۱ عضو انتصابی تشکیل شده است و رئیس‌جمهور با رأی اکثریت نمایندگان شورای مزبور برای یک دورۀ هفت‌ساله برگزیده می‌شود.
مردم و تاریخ. جمعیت یمن ۲۲,۴۹۲,۰۳۵ نفر است (۲۰۰۹) و تراکم نسبی آن به ۴۰.۵ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالیانۀ جمعیت این کشور ۳.۱ درصد است و ۹۷.۵ درصد از آنان را اعراب تشکیل می‌دهند. اکثر مردم آن مسلمان‌اند و در حدود ۷۵ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان عربی است. یمن، که همان عربستان سعید است، سابقۀ تاریخی طولانی دارد. خاندان حمیری، که از قرن ۲پ‌م تا قرن ۶م بر عربستان سعید فرمانروایی داشتند، در ۵۲۵ به‌دست حبشیان برافتادند. در ۵۷۰م ایرانیان بر یمن تسلط یافتند و حبشیان را از آن سامان بیرون راندند. آیین اسلام در قرن ۷م در یمن رواج یافت و در قرن ۹م/۳ق امام زیدی سلسلۀ امامان را تأسیس کرد که تا نیمۀ قرن ۲۰ بر تمام یا قسمتی از این سرزمین حکومت می‌کردند. در قرن ۱۱م/۵ق امامان اسماعیلی به‌کمک فاطمیان مصر بر این سرزمین حاکم شدند. و چندی نیز به‌دست صلاح‌الدین ایوبی افتاد و درپی آن سلسله رسولیان بر سرزمین مزبور حکومت یافتند. پرتغالی‌ها در ۱۵۱۳م/۵۱۹ق به یمن وارد شدند و وهابی‌ها در آغاز قرن ۱۹ یمن را میدان تاخت‌وتاز خود قرار دادند و خود در ۱۸۱۸ تسلیم ابراهیم پاشا، سردار عثمانی، شدند و ناگزیر یمن را تخلیه کردند. پس از جنگ جهانی اول، انگلیسی‌ها بر یمن استیلا یافتند و پایگاه دریایی عدن را برای کنترل عبور و مرور کشتی‌ها از کانال سوئز، در اختیار گرفتند و امارت یمن را تحت‌الحمایۀ خود قرار دادند. پس از پایان جنگ جهانی دوم زمزمه‌های حاکی از نارضایی که از گوشه و کنار به‌گوش می‌رسید به کشته‌شدن امام یمن منجر شد. یمن در ۱۹۵۸ به جمهوری متحدۀ عرب پیوست و در ۱۹۶۱ از آن جدا شد. شورشیان که از حکومت امامان ناراضی بودند، تحت فرماندهی سرتیپ عبدالله السلال زمام امور کشور را در دست گرفتند و نظام جمهوری را بر آن کشور حاکم کردند و بدین‌سان جنگ میان سلطنت‌طلبان و جمهوری‌خواهان آغاز شد که تا ۱۹۶۹ ادامه یافت. توافق میان دو طرف به خلع سرتیپ سلال از ریاست جمهوری و امام بدر از سلطنت یمن منجر شد و جنگ‌های داخلی پایان یافت. تندروهای شورشی که خواهان برقراری نظام توده‌ای یا کمونیستی بودند، از جمهوری‌خواهان معمولی جدا شدند و سرزمین یمن را به دو قسمت جمهوری عربی یمن و جمهوری یمن جنوبی تقسیم کردند. براساس توافق‌نامه ۱۹۷۹، کشور تجزیه‌شدۀ یمن بار دیگر متحد شد و با تأسیس نخستین شورای مشورتی (۱۹۸۰) پایه‌های وحدت یمن ریخته شد و در یکم مۀ ۱۹۹۰ جمهوری یمن رسماً به‌وجود آمد.