توفیلائو، اتی آلسانا
توفیلائو، اِتی آلِسانا (۱۹۲۴- ۱۹۹۹م)(Tofilau, Eti Alesana)
سیاستمدار اهل ساموآ، از ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۵ و ۱۹۸۸ تا ۲۰۰۱ نخست‌وزیر آن کشور. در ۱۹۵۷ به عضویت فونو[۱] (پارلمان) درآمد و در ۱۹۶۰ عضو مجمع قانون اساسی شد، و راه را برای استقلال ساموآ از نیوزیلند در ۱۹۶۲ هموار کرد. در ۱۹۶۷ به پارلمان بازگشت و در ۱۹۸۲ به معاونت نخست‌وزیر و وزارت اقتصاد رسید و در همان سال رهبری حزب محافظ حقوق بشر[۲] را، که حزبی مبتنی بر وفاداری‌های خانوادگی و محلی بود، برعهده گرفت. توفیلائو در دسامبر ۱۹۸۲ نخستین دورۀ نخست‌وزیری خود را آغاز کرد و پس از انتخابات سراسری فوریۀ ۱۹۸۵، که حزب یادشده اکثریت آرا را به‌دست آورد، همچنان در مقام خود باقی ماند و مسئولیت وزارت امور خارجه را نیز برعهده گرفت، اما در دسامبر ۱۹۸۵، بروز شکاف در حزب محافظ حقوق بشر سبب شد که مقام نخست‌وزیری را به وائای کولونه[۳] واگذارد. او در آوریل ۱۹۸۸ به قدرت بازگشت و در ۱۹۹۰، با گذراندن قانونی، همۀ افراد بالغ کشور را از حق رأی برخوردار و نظام انتخابات غیرمستقیمِ ماتای[۴] (رؤسای کلان) را ملغا کرد. حزب محافظ حقوق بشر در انتخابات سراسری سال‌های ۱۹۹۱ و ۱۹۹۶ به پیروزی رسید و توفیلائو، به‌رغم وخامت وضع سلامتش و بالاگرفتن مخالفت مردم با فساد سیاسی و حساسیت دولت به انتقادات رسانه‌ها، همچنان در مقام نخست‌وزیری باقی ماند. او در وایتوگی[۵]، واقع در ساموآ[۶]ی امریکا، چشم به‌جهان گشود و به همراه پدر و مادرش، که از مبلغان مسیحی کلیساهای آزاد[۷] بودند، در ۱۹۳۰ به ساموآی غربی کوچیدند. توفیلائو در جنگ جهانی دوم در نیروی دفاعی ساموآ خدمت کرد و در ۱۹۴۶ عنوان ماتای (رئیس انتخاباتی کلان) گرفت و اجازۀ نامزدی و رأی‌دادن در انتخابات را به‌دست آورد. پیش از ورود به عرصۀ سیاست، مدتی به فعالیت‌های اقتصادی مشغول بود.