روسی، ادبیات

روسی، ادبیات (Russian literature)

روسي، ادبيات

روسي، ادبيات

آثار ادبی که در روسیه و سپس در شوروی انتشار یافتند. آثار مذهبی و روایت شفاهی اسلاوها از قرن ۱۵ تا ۱۷ بازماندند. عصر طلایی قرن ۱۹ اشعار اَلکساندر پوشکین و رمان‌های غول‌های ادبی نظیر فیودور داستایفسکی و لئون تولستوی، و در نمایش‌نامه آثار نابغۀ مبتکر آنتون چخوف را به‌ارمغان آورد. در دوران حکومت شوروی‌ نویسندگان بسیاری، همچون اَلکساندر سولژنیتسین، زندانی یا تبعید شدند.

ادبیات کهن. نخستین آثار شناخته‌شده موعظه‌ها و وقایع‌نگاری‌ها و شعر منثور و بی‌همتای «داستان سپاه ایگور»، متعلق به قرن‌های ۱۱ و ۱۲م است که شهر کیِف مرکز فرهنگی بود. با پایان قرن ۱۴م، رهبری کشور به مسکو انتقال یافت که از پیشرفت‌های غرب تا قرن ۱۸م به‌دور مانده بود. آثار این دوره عبارت‌اند از نامه‌های سیاسی ایوان مخوف؛ نوشته‌های مذهبی کشیش آوواکوم (۱۶۲۰ـ۱۶۸۱)، که برای نخستین‌بار از اسلاویای محلی (به جای زبان مفصل اسلاوی کلیسایی) در ادبیات استفاده می‌کند؛ و اشعار شفاهی عامیانه و سنتی که به قهرمانان تاریخی و افسانه‌ای می‌پردازند و در قرن‌های ۱۸ و ۱۹ گردآوری شدند.

ادبیات جدید. ادبیات جدید روسی با میخائیل لامانوسوف (۱۷۱۱ـ۱۷۶۵) آغاز می‌شود که اصول اسلاوی کلیسایی را با روسی محاوره‌ای درهم آمیخت تا زبان نوشتاری کارآمدی پدید آورد. برخی نویسندگان قدیمی‌تر، که متأثر از فرانسه بودند، عبارت‌اند از ایوان کریلوف (۱۷۶۸ـ۱۸۴۴)، فابل‌نویس، و نیکُلای کارامزین (۱۷۶۵ـ۱۸۲۶)، مورخ. در قرن ۱۹ شعر با ظهور پوشکین و میخائیل لرمانتوفِ با شور و حرارتی بایرون‌وار به‌اوج شکوفایی خود رسید. نمونۀ آثار دوران ناآرامی‌های روشنفکری میانه قرن ۱۹ نوشته‌های اَلکساندر هرزن، نثرنویس، است که شهرتش مدیون خاطرات اوست. سیطرۀ آثار داستانی در ادبیات روسی نخست مدیون نیکُلای گوگول، و سپس ایوان تورگنیف، ایوان گونچاروف، داستایفسکی، و تولستوی است. درپی آنان، نیکُلای لسکوف (۱۸۳۱ـ۱۸۹۵)، فسولت گارشینِ بیمار، و ولادیمیر کورولنکو (۱۸۵۳ـ۱۹۲۱) در ادبیات داستانی درخشیدند. در این میان، ماکسیم گورکی در ورای بدبینی فراگیر دهۀ ۱۸۸۰ ظهور کرد و پیروانی نظیر اَلکساندر کوپرین (۱۸۷۰ـ۱۹۳۸) و ایوان بونین یافت. در مقابل، لئونید آندریف و میخائیل آرتسیباشِف منفی‌باف قرار داشتند. دیمیتری مرژکوفسکی (۱۸۶۵ـ۱۹۴۱)، رمان‌نویس، و ولادیمیر سولوویوف، شاعر و فیلسوف، به‌لحاظ فکری به مکتبی عرفانی‌تر تعلق داشتند. اینان بر اندیشه‌های اَلکساندر بلوک، شاعر نمادگرا تأثیر گذاشتند.

ادبیات دورۀ شوروی. بسیاری از نویسندگان در زمان انقلاب کشور را ترک کردند، اما در دهۀ ۱۹۲۰ دو گروه ظهور کردند: سوسیالیست‌های مبارز چپ (جبهۀ چپ‌گرایان هنر)، با رهبری ولادیمیر مایاکوفسکی (فتوریست)، و هواداران سیاست اقتصادی جدید لنین همچون بوریس پیلنیاک (۱۸۹۴ـ۱۹۳۸)، بوریس پاسترناک، آلکسی تولستوی، و ایلیا ارنبورگ. سطح ادبی طی برنامۀ پنج سالۀ اول (۱۹۲۸ـ۱۹۳۲) تنزل کرد، واقعیات در تلاش برای تقویت سوسیالیسم اجباراً تحریف شدند، اما در عین حال، در این دوره میخائیل شولوخوف، رمان‌نویس، و شاعرانی همچون اوسیپ مَنْدِلِشْتام، آنا آخماتووا، و نیکُلای تیخانف شایان ذکرند. نهضت واقع‌گرای بعد آزادی بیشتری را به‌همراه آورد، چنان که در آثار سیمونوف و اَلکساندر تواردوفسکیِ، شاعر، مشاهده می‌شود. در دوران جنگ جهانی دوم، سانسور بار دیگر با شدت اجرا شد و بعضی از نویسندگان پیشگام گرجی در پاک‌‌سازی‌ها ناپدید شدند. پس از مرگ استالین و بهبود اوضاع، ولادیمیر دودینتسف (۱۹۱۸ـ۱۹۹۸) رمان نه با نان خالی (۱۹۵۶) را منتشر کرد؛ مجلۀ نووی میر (دنیای جدید) از نوشته‌های جدید و جسورانه‌تر حمایت می‌کرد، اما این وضع چندان دوام نیاورد. رویدادهای بزرگ این دوره عبارت‌اند از بحث بر سر جایزۀ نوبل ادبیات به پاسترناک، برخی از بیانیه‌های عمومی یوگنی یفتوشنکو، شاعر، و زندانی‌شدن رمان‌نویسانی چون آندرِی سینیافسکی (۱۹۲۶ـ۱۹۹۷) و یولی دانیِل (۱۹۲۶ـ ) در ۱۹۶۶ به جرم قاچاق آثارشان برای انتشار در خارج از کشور. نویسندگانی که از کشور گریختند عبارت‌ بودند از آناتولی کوزنتسوف، که رمان آتش (۱۹۶۹) او تلویحاً از نظام انتقاد می‌کرد، و سولژنیتسین که نوع متفاوتی از سرخوردگی را در غرب یافت. نویسندگان برای گریز از سانسور به تمثیل روآوردند، چنان‌که واسیلی آکسیونوف در رمان پرندۀ پولادی (۱۹۷۹)، به‌طرزی مضحک دیکتاتوری را به ریشخند می‌گیرد. ازجمله کسانی که از همه سیاست‌ها به دور بودند کورنی چوکوفسکی، سرایندۀ چرندیات، بود. با فروپاشی شوروی، آثار ادبی در مناطقی چون آسیای مرکزی که قبلاً تحت‌الشعاع ادبیات روسی قرار داشتند و همچنین ادبیات ملی، که در سایه‌ای از شک و ابهام قرار داشت، از نو شروع به بالیدن کرد.

 

---