صفی الدین اردبیلی، اسحاق (اردبیل ۶۵۰ـ۷۳۵ق)

صفی‌الدّین اردبیلی، اسحاق (اردبیل ۶۵۰ـ۷۳۵ق)
عارف مشهور ایرانی و جدّ پادشاهان سلسله صفویه. نسب او را به امام هفتم (ع) می‌رسانند، اگرچه برخی این نسبت را مشکوک و ساختگی دانسته‌اند. صفی‌الدین ساکن قریۀ کلخوران در نزدیکی اردبیل بود و علوم رسمی را در همان مناطق آموخت. با بزرگانی چون سعدی شیرازی و رکن‌الدین بیضاوی دیدار کرد و از رضی‌الدین تفسیر و از امیرعبدالله دقایق تصوف آموخت. در طریقت دست ارادت به شیخ زاهد گیلانی داد و مدت ۲۵ سال به سلوک پرداخت. صفی‌الدین دختر زاهد را به ازدواج خویش درآورد و پس از مرگ استاد (۷۰۰‌ق) به خلافت او رسید. طرفدارانی در آناتولی، شام و هند داشت. تیمورلنگ، به این شیخ ارادت می‌ورزید و به درخواست او اسرای منطقۀ آناتولی را آزاد کرد. امیرچوپان و خواجه رشیدالدین فضل‌الله همواره به وی احترام می‌گذاشتند. از او دیوان شعری به‌جا مانده است. او به فارسی و ترکی آذری شعر می‌گفت: برخی بر این نظرند که وی برخلاف اعقابش، مذهب اهل سنت داشته است. سلسلۀ صوفیانۀ صفوی، با او آغاز می‌شود. کلاه دوازده تَرکِ قرمزی که درویشان صفوی بر سر می‌نهاده‌اند (و به‌همین مناسبت قزلباشان را سرخ‌کلاهان می‌نامند) علامت مشخّصه این طریقت است. این فرقه هیچ‌گاه نتوانست به خارج از منطقۀ آذربایجان و حوالی آن، گسترش یابد و بعدها با ظهور سلسلۀ سلطنتی صفویه، سلسلۀ تصوّفی صفوی، عملاً منحل شد. ابن بزّاز کتاب کلان صفوةالصفا را در باب مدایح و مناقب او و اجدادش پرداخته است. مقبره‌ای که سلاطین صفویه بر مزار او بنا کرده‌اند از باشکوه‌ترین مقابر مشایخ است که محل دفن اولاد و اعقاب او نیز است. موزه و کتابخانۀ معظمی نیز در کنار آرامگاه او وجود دارد که بارها غارت شده است.