اصطخری

اصطخری
درگذشت	۳۴۰ یا ۳۴۶ق
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	جغرافی‌دان
فعالیت‌های مهم	از پایه‌گذاران دانش جغرافیا در جهان اسلام
آثار	صورالاقالیم و یا الاقالیم و مسالک‌الممالک
گروه مقاله	جغرافیای عمومی

اصطخری ( - ۳۴۰ یا ۳۴۶ق)

(نام کامل: ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری، معروف به کرخی) جغرافی‌دان مسلمان. اصطخری یکی از پایه‌گذاران دانش جغرافیا در جهان اسلام است. اگرچه نوشته‌های اصطخری از صورالاقالیم ابوزید بلخی گرته‌برداری شده، اما وی مطالبی نیز بر آن افزوده است. اصطخری سهم عمده‌ای در اشاعۀ افکار بلخی داشته است. او مسافرت‌های زیادی کرد و تجارب حاصل از این مسافرت‌ها را، بر مبنای کتاب ابوزید بلخی، نوشته است. تألیفات اصطخری خود مأخذ معتبری برای جغرافی‌دانان مسلمان شد. تألیف دو کتاب به او نسبت داده می‌شود: صورالاقالیم و یا الاقالیم و مسالک‌الممالک که به تقلید صورالاقالیم ابوزید بلخی نوشته شده‌اند. مولر در سال ۱۲۵۵هـ /۱۸۳۹م کتاب صورالاقالیم را منتشر کرد. دخویه، متن قدیم کتاب مسالک‌الممالک را که به زبان عربی بوده، در سال ۱۸۷۰م با پیش‌گفتاری به چاپ رساند. ابن حوقل کتاب المسالک‌و‌الممالک یا صورة‌الارض خود را به تقلید از اصطخری نوشته است. اصطخری مانند سایر جغرافی‌نگاران اسلامی، تنها به توصیف جهان اسلام پرداخته است. بیشترین بخش کتاب اصطخری به سرزمین پارس (ایران) اختصاص دارد. در واقع، بیشتر مطالب این کتاب به ذکر مسافت‌ها، شهرهای بزرگ و بناهای معروف، رودها، دژها، آتشکده‌ها و دریاچه‌ها پرداخته و اصطخری از خلیج فارس هم یاد کرده و سراسر خلیج‌فارس، بحر عمان و بخش بزرگی از اقیانوس هند، از ساحل شرقی افریقا، زنگبار تا حدود سراندیب (سیلان) را دریای ارس نامیده است و گاه انتهای این دریا را به سرزمین چین رسانده. نسخۀ خطی کتاب الاقالیم اصطخری با ۱۹ نقشه همراه است. در نسخۀ فارسی مسالک و ممالک ۲۰ نقشۀ رنگی و ۲ نقشۀ سیاه و سفید وجود دارد که به کوشش ایرج افشار به چاپ رسیده است. نظر جغرافی‌نگاران دربارۀ نقشه‌های کتاب تا اندازه‌ای متفاوت است. مقدسی و یاقوت و دیگران از اهمیت و صحت کتاب اصطحری یاد کرده و نوشتۀ او را برتر و کامل‌تر از اثر ابوزید بلخی داشته‌اند. البته، گاهی اثر اصطخری با نوشته‌های ابوزید بلخی مخلوط شده و اشتباهاتی به وجود آمده است.