افشان

اَفشان

اصطلاحی در کتاب‌آرایی سنتی ایران، به مفهوم پاشیدن ذرات ریز طلا یا نقرۀ محلول بر صفحۀ کاغذ. چون مقدار طلای پاشیده معمولاً بیشتر بوده به زرافشان نیز شهرت دارد. همچنین به ریختن و بیختنِ ریزه‌های غبارگونۀ طلا و نقره روی کاغذ نیز افشان اغبار یا افشان بیخته می‌گفته‌اند. در روش بیختن مقدار نقره بیشتر بوده و افشانگر با کوبه‌ای ذرات نقره را می‌کوبیده تا به الیاف کاغذ بچسبد و آن را افشان نقره‌کوب می‌گفته‌اند. کاغذی که عمل افشان‌گری روی آن انجام می‌شد به کاغذ افشان یا کاغذ زرافشان نیز معروف بود. قدمت این کار به قرن ۹ق (عهد تیموری) می‌رسد، اما نقطۀ اوج آن در دورۀ صفوی بوده است. افشانگری کاری بسیار دقیق و ظریف بود و هنرمندان زبده به چنین کاری دست می‌زدند. افشان را عموماً بر حاشیه‌های صفحات مرصّع یا بر متن و حاشیه‌های صفحات صورت می‌دادند و کاغذ افشان بسیار گران بود و کمتر نسخه‌ای می‌توان یافت که همۀ صفحات آن افشان شده باشد.