امام محمدتقی
امام محمّدتقی (ع) (مدینه ۱۹۵ـ کاظمین ۲۲۰ق)
(ملقّب به جواد و تقی، و مکنی به ابوجعفر) شهرت محمد بن علی (ع)، امام نهم از امامان دوازده‌گانه نزد شیعۀ امامیه، و معصوم یازدهم از چهارده معصوم. تنها فرزند امام رضا (ع) و از زنی به نام سبیکه یا ریحانه یا درّه، از مردم نوبی (شمال سودان)، بود. امام جواد پس از شهادت پدرش، در ۸سالگی امامت شیعه را برعهده گرفت (۲۰۳ق). دورۀ ۱۷سالۀ امامتش با حکومت مأمون و معتصم، از خلفای عباسی، هم‌زمان بود. وقتی که امام رضا (ع) به دعوت مأمون از مدینه به توس رفت، او که کودک بود، مانند دیگر اعضای خانواده در مدینه ماند و در ۲۰۲ق برای دیدار پدرش از مدینه به مرو رفت و سپس به مدینه بازگشت. پس از شهادت امام رضا (ع) که مأمون به بغداد بازگشته بود، امام جواد (ع) را از مدینه به بغداد فراخواند. دولتمردان حکومت عباسی و اطرافیان مأمون از این اقدام ناخرسند بودند و می‌‌ترسیدند که مأمون او را نیز مانند امام رضا(ع) ولیعهد خود کند، پس به او هشدار دادند که مبادا امر خلافت از دست بنی‌عباس خارج شود و به‌دست آل علی افتد. مأمون در ظاهر محبت بسیاری به امام داشت و شایستگی و فضل او را برای آنان یادآور شد. سپس مأمون دختر خود ام‌فضل را به نکاح آن حضرت درآورد، و در واقع بدین وسیله می‌خواست امام را از خارج و داخل تحت مراقبت داشته باشد. امام جواد پس از ازدواج مدت کوتاهی در بغداد اقامت داشت. سپس، از مأمون اجازۀ سفر حج خواست و پس از حج در مدینه سکونت کرد و تا آخر عهد مأمون در آن‌جا بود. به گفتۀ سیره‌نویسان، ام‌فضل و حضرت جواد (ع) زندگی صمیمانه‌ای نداشته‌اند. معتصم پس از به‌دست‌گرفتن خلافت، در ۲۲۰ق امام جواد (ع) را از مدینه فراخواند و امام فرزند خود امام هادی (ع) را در مدینه گذاشت و خود با ام‌فضل در محرّم آن سال به بغداد رفت. امام در دو سال آخر عمر خویش تحت نظارت شدید دستگاه امنیتی و نظامی معتصم قرار داشت و سرانجام به تحریک معتصم عباسی و به‌دست همسر خود ام‌فضل مسموم و شهید شد و در جوار جدّ خود امام موسی کاظم (ع) در قبرستان قریش بغداد (شهر کاظمین کنونی) به‌خاک سپرده شد. اکنون بارگاه باشکوه این دو امام زیارتگاه شیعیان است. حضرت جواد به‌جز ام‌فضل همسر دیگری به نام سمانۀ مغربیه اختیار کرد که مادر امام هادی (ع) است. به گفتۀ شیخ مفید امام صاحب دو پسر به نامهای علی (امام دهم) و موسی و دو دختر به نامهای فاطمه و امامه بود، اگرچه در تعداد دختران او اختلاف است. سیره‌نویسان امام جواد (ع) را مردی بردبار، نیکوسخن، عابد و بسیار باهوش وصف کرده‌اند. وی زبانی بلیغ و گویا داشت و مسائل علمی را فی‌البداهه پاسخ می‌داد. با وجود کمی سن در علوم و فضایل و آداب ممتاز بود. ادعیه و احادیث بسیاری از آن امام در کتاب‌های حدیث نقل شده است.